بادرنجبویه

گیاه بادرنجبویه با نام علمی Melissa officinalis که در فارسی به نام وارنگ بو و ترنجان نیز نامیده می‌شود از خانواده نعنا Lamiaceae است. بادرنجبویه گیاهی است پایا، پر شاخه که ارتفاع آن به 30 تا 80 سانتی‌متر و گاهی بیشتر می‌رسد. بادرنجبویه از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی در میان خانواده نعناییان است.

این گیاه بومی منطقه مدیترانه‌ای است و به حالت وحشی و خودرو در نواحی جنوبی و مرکزی اروپا، آسیای صغیر و ایران رویش دارد. امروزه به صورت پرورشی در مناطق مختلف کاشته می‌شود.

گیاه‌شناسی بادرنجبویه

بادرنجبویه ریشه‌ کوچک و منشعب با ساقه‌ای چهار گوش دارد. برگ‌های آن پوشیده از تار، متقابل و بیضی شکل و دندانه‌دار می‌باشند. برگ‌های پایینی این گیاه قلبی شکل و برگ‌های بالایی آن بیضوی هستند.

طول برگ 5 تا 8 سانتی‌متر و پهنای آن 4 تا 5 سانتی‌متر می‌باشد. رنگ برگ در سطح رویی سبز تیره و در سطح زیرین سبز روشن می‌باشد. گل‌های آن به رنگ سفید یا بنفش هستند و در فصل خرداد تا اواسط مرداد بر روی گیاه ظاهر می‌شوند درون هر گل 4 پرچم وجود دارد. زنبور عسل از گل‌های آن شهد خوبی بدست می‌آورد. میوه گیاه بادرنجبویه فندقه و قهوه‌ای رنگ می‌باشد.

قسمت مورد استفاده این گیاه برگ و سرشاخه‌های جوان آن است. طبیعت این گیاه در طب سنتی گرم و خشک عنوان شده است. بذرهای بادرنجبویه برای جوانه‌زنی به دمای بالا نیاز دارند و دمای 25 تا 30 درجه سانتی‌گراد برای جوانه‌زنی آن مناسب است. خاک مناسب برای کاشت بادرنجبویه خاکی با بافت شنی یا لومی شنی با زهکشی خوب است. اسیدیته مناسب برای این گیاه اسیدیته بین 6 تا 5/7 می‌باشد.

روش‌های تکثیر آن عبارتند از: کاشت مستقیم بذر در زمین در اواخر پاییز، کاشت غیر مستقیم بذر در خزانه در بهمن ماه و تکثیر رویشی که بوته‌های دو یا سه ساله را از خاک خارج می‌کنند و آنها را به چند بوته جدید تقسیم و در جاهای جدید کاشته می‌شوند. در کشت و پرورش بادرنجبویه اثر تلفیقی قارچ میکوریزا با ریشه بادرنجبویه به علت ایجاد همزیستی و تأثیر آن در جذب بهتر آب و عناصر غذایی توسط گیاه باعث افزایش وزن تر اندام هوایی، سطح برگ و ارتفاع بوته می‌شود. در پرورش این گونه برای دستیابی به بیشترین عملکرد کمی و کیفی محصول می‌توان از کود فسفاته زیستی و ورمی‌کمپوست استفاده نمود.

مشخصات بادرنجبویه
نام علمی	*Melissa officinalis*
تیره	*Lamiaceae*
نام لاتین	Melissa، Lemon-balm، Bee-balm، Sweel balm
نام رایج فارسی	وارنگ بو، فرنجمشک
پراکندگی جغرافیایی	شرق و جنوب اروپا، عراق، ترکمنستان، پاکستان ایران؛ شمال و شمال غرب و غرب، ارتفاعات تهران
ویژگی ظاهری	ساقه؛ افراشته، منشعب، کرکدار برگ‌ها؛ بیضی شکل (تخم‌مرغی)، کرکدار با حاشیه دالبر سطح بالایی برگ بدون کرک، سبز تیره سطح زیرین برگ دارای کرک، سبز روشن
عطر و طعم	طعمی تند و بویی شبیه لیمو دارد
اندام دارویی	برگ‌ها
طبع	گرم
ماده موثره	60% مونوترپنوئیدها 35% سزکوئی‌ترپن‌ها
خواص	آرامبخش و کاهش اضطراب ضد اسپاسم ضد باکتری و ویروس بهبود اختلالات گوارشی با منشا عصبی درمان سوءهاضمه التیام زخم‌ها و رفع عفونت خوشبوکننده دهان کاهش فشار خون کاهش درد درمان تبخال (بصورت موضعی)

اجزاء تشکیل‌دهنده‌ی اسانس، به عوامل مختلف از جمله منطقه، میزان رطوبت و آب و هوا بستگی دارد و همچنین برداشت اول و دوم برگ‌ها نیز نقش مهمی در ترکیبات اسانس ایفا می‌کند.

خواص دارویی و کاربرد‌های درمانی

ابوعلی سینا بادرنجبویه را در ردیف گیاهان مقوی قلب جای داده است و مصرف این گیاه را باعث ر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فع بی‌حوصله‌گی و خستگی عنوان کرده است. بادرنجبویه نیرو دهنده و ضد تشنج است و نیز به عنوان بادشکن، مقوی معده، تسهیل کننده عمل هضم و معرق استفاده می‌شود. اسانس آن دارای خاصیت ضد تشنج و آرام کننده است مشروط بر آن که به مقدار کم و اندازه درمانی مصرف گردد.

قرار دادن برگ تازه آن بر روی محل گزیدگی زنبور معمولی و زنبور عسل، باعث از بین رفتن سوزش و درد نیش زنبور می‌شود. سرشاخه‌های گل‌دار و یا لوسیون حاصل از دم کردن آن اگر بر روی زخم و جراحات اثر داده شود درد را تسکین می‌دهد و باعث التیام و بهبود آن می‌شود. این گیاه برای سر درد و درد‌های عصبی بسیار مفید است و برای تقویت حافظه و بهبود آلزایمر کاربرد دارد.

نتایج پژوهش‌ها

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که بادرنجبویه دارای اثرات آرام‌بخش، آنتی اکسیدان، ضد اسپاسم، ضد ویروس و ضد میکروب است. این گیاه یک ضد اضطراب قوی محسوب می‌شود و اثرات مثبت آن در این زمینه به مهار فعالیت آنزیم کولین استر و تحریک استیل کولین و گیرنده گابا نسبت داده می‌شود. اثرات عصاره بادرنجبویه شبیه اثرات دیازپام است و عوارض جانبی خاصی از آن گزارش نشده است. مکمل گیاهی بادرنجبویه برای اختلال خواب در زنان یائسه (50 تا 60 ساله) اثر مفیدی دارد. این گیاه به دلیل خاصیت ضد ویروسی در درمان ویروس تبخال نیز استفاده می‌شود.

در مقایسه توان آنتی اکسیدان اسانس پونه و بادرنجبویه مطالعات نشان داده‌اند که اسانس برگ بادرنجبویه نسبت به پونه فعالیت آنتی اکسیدانی بیشتری دارد. بررسی اثرات ضد باکتریایی اسانس بادرنجبویه نشان داد که خاصیت ضد باکتریایی این گیاه برای انواع باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی یکسان نیست و بیشترین اثر ضد باکتریایی گیاه بر روی باکتری گرم و مثبت استافیلوکوکوس اورئوس بوده است. این باکتری عامل ایجاد عفونت‌های بیمارستانی است که خاصیت ضد باکتری بادرنجبویه بر آن مؤثر است.

شما می توانید با کمک لینک زیر مقدار بادرنجبویه مورد نظر خود را مشاهده فرموده یا از عطارمارکت ( عطار مارکت ) خریداری نمایید!

احتیاط مصرف

عوارض خاصی از مصرف بادرنجبویه گزارش نشده است. مصرف آن برای زنان باردار و شیرده به دلیل شرایط این دوران ممنوع است. افراد که داروی خاص یا داروی فشار خون مصرف می‌کنند باید با نظر پزشک از این گیاه استفاده کنند.

ترکیبات، مواد موثره و مکانیسم اثر

برگ بادرنجبویه دارای یک ماده تلخ، تانن، کامفر، قند‌های مختلف، مواد پکتیکی، اسانس و مواد رزینی می‌باشد. اسانس بادرنجبویه مایعی بی‌رنگ یا زرد روشن یا زرد مایل به خاکستری است که دارای بوی بسیار مطبوع شبیه به بوی لیمو دارد. بوی اسانس اگر از برگ گیاه قبل از دوره گل‌دهی گرفته شده باشد محسوس‌تر است. ترکیبات اسانس بادرنجبویه شامل سیترونلال، سیترال، ژرانیول، لینالول، اسید رزماری و اسید فرولیک می‌باشد.

مهم‌ترین ترکیب اسانس سیترونلال است که بین30 تا 50 درصد اسانس را به خود اختصاص می‌دهد. این اسانس در آب غیر محلول است اما در الکل حل می‌شود. اسانس بادرنجبویه فرار است و باید در ظرف در بسته در جای سرد و دور از نور قرار گیرد. میوه بادرنجبویه دارای حدود 15 درصد روغن خشک شونده است که به آن لیمون بالم نیز می‌گویند.

ترکیبات موثره دارویی

مونوترپنوئیدها

30-40% سیترونلال

10-30% سیترال؛ ژرانیال و نرال

متیل‌سیترونلال، اوسیمن، سیترونلول، ژرانیول و نرول

سزکوئی‌ترپن‌ها

10% بتاکاریوفیلن

10% جرماکرنD

روش مصرف

بادرنجبویه به صورت خام در سبزی‌ها و سالادها و به عنوان چاشنی و معطر کننده در انواع گوشت و غذا‌ها مصرف می‌شود. فرآورده‌های مختلفی از این گیاه به صورت کپسول، پودر، اسانس، تنتور، کرم، چای و دمنوش در دسترس است.

ترکیب ژرانیول موجود در اسانس بادرنجبویه در صنایع صابون سازی، فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی، روغن‌های پوست و مو استفاده می‌شود. اسانس بادرنجبویه قابل استنشاق است و در مصارف رایحه درمانی کاربرد دارد. اسانس این گیاه در صنعت عطر سازی و تهیه انواع لیکور کاربرد دارد. دمنوش بادرنجبویه خاصیت ضد اضطراب و آرام‌بخش دارد و به صورت روزانه قابل استفاده است. از برگ‌های معطر بادرنجبویه می‌توان در انواع شربت و همراه با چای جهت بهره بردن از خواص این گیاه استفاده نمود.

*گاهی گیاهانی از خانواده نعنائیان مانند پونه و عروس کوهی و علف چسبک و بادرشبو را بجای بادرنجبویه ارائه می‌دهند که به دلیل فقدان ترکیبات موثره دارویی در آن‌ها، اثربخشی درمانی را ندارد.