زردچوبه

گیاه زردچوبه با نام علمی Curcuma longa گیاهی علفی، پایا و از خانواده زنجبیل Zingiberaceae می‌باشد. این گیاه در نواحی شرقی هندوستان و چین و در بسیاری از مناطق حاره‌ای مخصوصاً در هند و مالزی پرورش می‌یابد. ارتفاع آن به 1 تا 5/1 متر می‌رسد و دارای ریزوم متورمی است که از آن ساقه هوایی خارج می‌شود.

از مشخصات آن این است که در قاعده ساقه گیاه، برگ‌های بدون دمبرگ با غلاف مشخص ولی در قسمت فوقانی آن، برگ‌های کامل ظاهر می‌گردد که ساقه گل‌دار گیاه از میان برگ‌های اخیر خارج می‌شود. گل‌های آن مجتمع به صورت سنبله و محصور در دو براکته به رنگ سبز مایل به زرد است. هر گل آن دارای 3 کاسبرگ به رنگ زرد مایل به سبز می‌باشد.

 گیاه‌شناسی زردچوبه

تکثیر این گیاه از طریق کاشتن قطعات ریزوم جوانه‌دار گیاه صورت می‌گیرد. از کناره برگ‌های غلاف‌دار قاعده ساقه، شاخه‌های کوچک و استوانه‌ای شکل ضخیمی خارج می‌شود که به صورت مورب در زمین فرو رفته و هریک از آنها تولید ریشه و برجستگی‌هایی می‌کند و پیوسته پایه‌های جدید ایجاد می‌شود.

قسمت مورد استفاده گیاه زردچوبه ریزوم‌های آن است که پس از خارج نمودن از زمین، آنها را جدا می‌کنند. سطح خارجی قطعات زردچوبه، رنگ زرد یا خاکستری مایل به قهوه‌ای دارند. بوی آن معطر و مخصوص، با طعم نسبتاً تلخ است. رنگ زردچوبه از زرد روشن تا نارنجی تیره است که این تغییرات در درجه رنگ مربوط به اختلافات محل کاشت و نیز شرایط رویشی آن است. برای کاشت و پرورش گیاه زردچوبه خاک سبک و لومی و غنی با زهکشی خوب مناسب است.

خاک باید دارای رطوبت کافی و نیاز نوری ترکیبی از آفتاب و سایه باشد. این گیاه بسیار کم آفت است ولی از آفت‌ها و بیماری‌هایی که در طول رشد ممکن است گیاه را درگیر کند کنه قرمز، لکه برگی و پوسیدگی ریشه را می‌توان نام برد. زمان برداشت با توجه به نوع گونه کشت شده متفاوت است ولی معمولاً 7 تا 9 ماه بعد از سبز شدن ریزوم‌ها می‌توان اقدام به برداشت نمود و اواسط پاییز تا زمستان برای برداشت ساقه‌های زیر زمینی گیاه مناسب است.

* ریزوم پس از خارج شدن از زمین، ریشه‌های جانبی جدا شده و پس از شستشو در آب‌جوش قرار می‌دهند و در گرمای شدید طی چند روز خشک می‌کنند.

ریزوم خشک شده به 2 صورت در بازار عرضه می‌شود:

1. نوع گرد؛ که از غده‌های درشت اولیه بدست آمده و از لحاظ دارویی و ماده موثره بر نوع قلمی (دراز) ارجحیت دارد.
2. گونه دراز یا ثانویه؛ تقریبا استوانه‌ای و به طول 4-7 متر و قطر 1-1.5 سانتی‌متر می‌باشد.

*سطح خارجی ریزوم زردچوبه به رنگ زرد یا خاکستری مایل به قهوه‌ای می‌باشد و دارای بوی معطر و مخصوص به خود است و البته طعم تلخی دارد.

*مقدار بهینه مصرف زردچوبه 3-6 گرم روزانه می‌باشد.

خواص دارویی و کاربرد‌های درمانی

استفاده از زرد چوبه در طب سنتی در مصارف درمانی مختلف کاربرد دارد. قدمت استفاده از زردچوبه به عنوان مکمل غذایی و درمانی به بیش از 5000 سال می‌رسد. در طب سنتی زردچوبه و زرده تخم مرغ را با هم مخلوط می‌کنند و برای رفع التهاباتی که در اثر ضربه خوردن، دررفتگی و پیچ خوردگی مفاصل ایجاد می‌گردد استفاده می‌کنند.

زردچوبه به عنوان محرک اعمال هضم به همراه سایر ادویه‌ها در مناطق حاره‌ای استفاده می‌شود. این محصول در تهیه برخی از پماد‌ها و ژل‌های دارویی نیز کاربرد دارد. ادویه مذکور به دلیل وجود ترکیب کورکومین بر التهاب و ورم در بدن غلبه می‌کند.

در تحقیقات کارآزمایی و بالینی مختلف اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدان، ضد میکروبی و ضد ویروسی آن اثبات شده است و به عنوان یک درمان مکمل برای آلزایمر، دیابت، آسم و زخم معده و غیره مطرح شده است. تحقیقات متعددی نقش مثبت کورکومین موجود در زردچوبه را در درمان بیماری‌های مختلف کلیوی را نشان داده‌اند.

همچنین کورکومین با مهار التهاب در مجاری هوایی از سرطانی شدن ریه جلوگیری می‌کند حتی این ماده قدرت بهبود التهاب و فیبروز ایجاد شده در بافت ریه بعد از پرتو درمانی را دارد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که زردچوبه عوارض درد‌های شکمی ایجاد شده در بیماری‌های التهابی روده را نیز کاهش می‌دهد.

ماده مؤثره زردچوبه بیشتر از ویتامین E پتانسیل شکستن رادیکال‌های آزاد را دارد و از مغز در برابر اکسیداسیون محافظت می‌کند که این عامل باعث جلوگیری از ایجاد بیماری آلزایمر می‌شود.

احتیاط مصرف

همچون عرق هل و گلاب یا عرق نعنا در مصارف متعادل از زردچوبه عوارض نامطلوبی مشاهده نشده است اما مصرف زیاد و طولانی مدت عوارض گوارشی را ایجاد می‌کند. افرادی که دارو‌های ضد انعقاد خون (وارفارین، هپارین، آسپرین و سایر ضد انعقادها) مصرف می‌کنند به دلیل امکان کاهش فعالیت پلاکت‌ها باید از مصرف زیاد زردچوبه پرهیز نمایند. امکان ایجاد آلرژی و حساست پوستی، نیز با مصرف فرآورده‌های زردچوبه برای برخی افراد که به گیاهان خانواده زنجبیل حساسیت دارند وجود دارد.

*بهترین دوز مصرفی؛ روزی 3 گرم برای افراد بالغ بعنوان دارو، بلامانع است.

*مصرف 8-10 گرم روزانه به مدت 3 ماه جهت پیشگیری از سرطان اولیه نیز بدون عوارض جانبی می‌باشد.

*مصرف روزانه 60-200 میلی‌گرم کورکومین (ماده موثره زردچوبه) نیز بدون عوارض جانبی است.

ترکیبات، مواد موثره و مکانیسم اثر

زردچوبه دارای اسانسی مرکب از اسید‌های والرنیک و کاپریلیک، فلاندرن، سابینن، سینئول، بورنئول، نوعی الکل به نام تورمرول، کورکومون و کورکومین است.

مهم‌ترین مواد تشکیل دهنده زردچوبه کور کومینوئید‌ها هستند که بیشترین خواص درمانی زردچوبه مربوط به این گروه است و مهم‌ترین کور کومینوئید موجود در آن ترکیب کورکومین است که ماده‌ای نارنجی و زرد رنگ است که در دمای 183 درجه ذوب می‌شود. این ماده در آب و اتر غیر محلول ولی در الکل حل می‌شود. کورکومین در اثر واکنش به قلیایی‌ها رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و با اسیدها رنگ زرد روشن می‌دهد. از کورکومین نوعی کاغذ جهت سنجش pH برای محلول‌ها استفاده می‌کنند.

اسانس زردچوبه که دارای رایحه تند و گرم است از ریزوم و ریشه این گیاه، در طی فرآیند تقطیر با بخار آب بدست می‌آید. ماده مؤثره کورکومین با کاهش میزان سطح لپید پراکسیداز و جلوگیری از اکسیداسیون باعث حفاظت از کبد می‌شود و سطح آنزیم‌های سرمی را که در طول التهاب کبد زیاد شده‌اند را کاهش دهد و به سطح نرمال برگرداند.

مصارف

زردچوبه دارای مصارف ادویه‌ای، درمانی و رنگ دهنده و طعم دهنده نوشیدنی و غذاها می‌باشد.فرآورده‌های دارویی آن به صورت کپسول، قرص، ژل، عرق، روغن، اسانس و صابون است.چای زردچوبه که همراه با لیمو و عسل قابل استفاده است و دارای اثرات آنتی اکسیدان، ضد التهاب، کاهش کلسترول خون، سلامت قلب و ضد افسردگی است.

مصرف زرد چوبه باعث افزایش ترشحات صفراوی کبد و بهبود گردش خون می‌شود.مصرف آن به همراه چای یا شیر داغ به عنوان یک درمان خانگی برای بهبود گلو درد، سرفه و سرماخوردگی استفاده می‌شود. خمیر زردچوبه در پوست‌های چرب باعث کنترل میزان چربی پوست و حذف سلول‌های مرده از پوست می‌گردد.ماسک‌های مختلف پوستی با استفاده از زردچوبه به تنهایی یا مخلوط با روغن بادام شیرین، آلوئه‌ورا، ماست، روغن زیتون، عسل و روغن زردچوبه تهیه می‌شود.

مخلوط شیر و زردچوبه به صورت ماسک به درمان خشکی پوست و کاهش چین و چروک کمک می‌کند. عرق زردچوبه از دیگر فرآورده‌های این گیاه است که در رفع چربی کبد، تنظیم قند خون، بهبود آرتروز و لاغری اثرات مفیدی دارد.

روغن زرد چوبه سرشار از آنتی اکسیدان است که برای مو و پوست کاربرد بسیاری دارد. این روغن اثرات ضد التهاب، درخشندگی پوست، کاهش چین و چروک و درمان شوره سر به همراه دارد. روغن زردچوبه در صنایع غذایی، آرایشی و بهداشتی، صابون سازی، شمع سازی و غیره کاربرد دارد.

• گردآورندگان

   

  • نویسنده مسئول: مبینا عظیمی‌پور

  واحد تضمین کیفیت (QA) زر عطار نوین فارمد ایرانیان Azimipour@attarmarket.com

  • میلاد درجه
  • فاطمه دهقان

  دپارتمان تحقیق و توسعه (R & D) زر عطار نوین فارمد ایرانیان