عرق شاتره

عرق شاتره ( عرق شاه تره ) : بقلة‌الملک، شاه‌ترج ، شاطره و پیت پاپارا همگی از نام‌های سنتی گیاه شاه تره می‌باشند. از آن جایی که این گیاه سرشار از مواد آنتی اکسیدان و ویتامین است خواص دارویی و شفابخش بسیار گسترده‌ای دارد. همان طور که می‌دانید آنتی اکسیدان از جمله موادی است که برای سیستم ایمنی بدن بسیار مفید می‌باشد لذا مصرف عرق شاتره در این روزهای همه‌گیری می‌تواند شما را در برابر مشکلات ایمنی مصون دارد. در ادامه با ما باشید تا به بررسی خواص، مضرات، شرایط نگهداری و تولید این عرق بپردازیم.

گیاه‌شناسی عرق شاتره

نام علمی گیاه شاه‌تره “Fumaria parviflora”  می‌باشد. گیاهانی با ساقه‌های نسبتا قوی که ارتفاع آن بین 20 تا 80 سانتی‌متر تغییر می­کند. این گیاه که از تیره شقایقیان است برگ‌هایی تقریبا سبز و غبار آلود دارد که به خاطر بریدگی‌های باریک و کوتاه به قسمت‌های مختلفی تقسیم شده‌اند. گل‌های شاتره یا شاطره اکثرا سفید هستند اما به ندرت نمونه‌های صورتی رنگ نیز دیده شده‌اند. میوه‌های این گیاه نیز کروی شکل است. مناطق مرطوب و نیمه مرطوب از جمله محیط‌هایی هستند که برای پرورش این گیاهان بسیار مناسب می‌باشند. این گیاه بسیار تلخ است و از قدیم الایام در طب سنتی مورد استفاده طبیبان بوده است.

تاریخچه

با وجود اینکه این گیاه از دوران باستان در اروپا شناخته شده بوده، اما استفاده از شاطره به عنوان دارو از اواخر قرون وسطی آغاز شده است.
در قرن هفدهم از این گیاه به عنوان داروی چشم استفاده می‌کردند، چرا که در یادداشت‌های پلینیوس (طبیعیدان، فیلسوف طبیعی و نویسنده رومی) و بعدتر الیویه دو سر (نویسنده قرن شانزدهم میلادی اهل فرانسه) آمده بود که ریختن آب شاطره در چشم باعث ریزش زیاد اشک و به تبع آن پالایش چشم از آلودگی‌ها می‌شود.
رایج‌ترین استفاده در زمان‌های قدیم از شاتره و مشتقات آن برای کمک به دستگاه گوارش و ادرار آوری بوده است، با این حال به منظور درمان یبوست، آرتریوسکلروز یا سفت شدن دیواره سرخ‌رگ، روماتیسم، التهاب مفاصل، هیپوگلیسمی یا افت قند خون، پاکسازی کلیه و برطرف نمودن یا جلوگیری از عفونت‌ها هم مورد استفاده قرار می‌گرفته است. نهایتاً گفتنیست که از این گیاه در سیسیل و احتمالاً در جاهای دیگر اروپا برای درمان لکه‌های پوستی و در بریتانیا تا همین عصر مدرن به عنوان ضدعفونی‌کننده ملتحمه (غشایی که پشت پلک‌ها و قسمت جلوی صلبیه را پوشانده و در لبه پلک به پوست و در وسط به قرنیه متصل می‌شود ) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شاه تره از سال 1963 به عنوان داروی گیاهی در فرانسه به بازار عرضه شده است. از سال 2011 محصولات گیاهی ساخته شده از این گیاه به صورت قانونی در اشکال مختلف در اتریش، آلمان، فرانسه و اسپانیا به فروش می رسند. فرآورده‌های خوراکی شاه تره در فرانسه و اسپانیا به عنوان هضم کننده به بازار عرضه می شوند (که گفته می شود با افزایش جریان صفرا کار می کند). در اتریش هم برای درمان دیسکینزی مجرای صفراوی فروخته می شود. شاتره در آلمان به عنوان یک چای گیاهی بفروش می‌رسد.

انواع شاتره

اگر چه گیاه شاه‌تره با توجه به رنگ گل‌هایشان کمی از هم متفاوت می‌شوند اما تا به حال تفاوت متمایز کننده‌ای در میان آن‌ها دیده نشده تا بتوان انواع مختلف آن‌ها را از یکدیگر جدا کرد.

Fumaria-vaillantii	Fumaria-officinalis

Fumaria-parviflora	Fumaria-indica

مواد موثره و ترکیبات دارویی موجود در گیاه و عرق شاه تره

شاید بتوان مهم‌ترین و موثرترین ماده‌ی موثره موجود در این گیاه را آلكالوئيد فومارين و اسيد فوماريک دانست. البته این عرق نیز مانند سایر عرقیات سرشار از مواد مغذی است که ارزش غذایی آن را بالا می‌برند و باعث تقویت سیستم‌های مختلف بدن می‌شوند.

• پروتوپین و آلوکریپتوپین هر دو سطح mRNA ژن CYP1A1 و CYP1A2 را در سلول‌های کبدی انسان افزایش می‌دهد.
• پروتوپین در دوزهای پایین اثراتی مشابه با آنتی هیستامین دارد و همچنین به کاهش فشار خون کمک می‌کند.
• ترکیبات فلاونوئیدی و فوماریک‌اسید موجود در این گیاه باعث محفاظت از سلول‌های کبد می‌شود.

ارزش غذایی در هر 100 سی‌سی از عرق شاتره

آلکالوئیدهایی مانند فوماژیلین، فوماریلین ، بولوبو کاپنین، پروتوپین، تانن­ها، نمک‌های پتاسیم، ویتامین سی آنتی اکسیدان، اسید کافئیک، مواد تلخ، جوهر مازو، لیزاب، اسیدهای آمینه و رزین‌، فلاونوئیدها و همچنین ترکیبات غیر آلکالوئیدی پنتاتر یا کونتان را می‌توان در عرق شاه تره پیدا کرد.

 فواید و مضرات عرق شاه تره

برای بهبود شرایط هضم مواد غذایی عرق شاتره یا عرق شاطره گزینه‌ی مناسبی می‌باشد چرا که این عرق محرک آنزیم‌های معده است. آنتی اکسیدان موجود در این گیاه می‌تواند به بهبودی سریع­تر در بیماری‌های عفونی منجر شود. در قسمت بعد تمامی خواص و فواید دارویی این عرق را عنوان می‌کنیم.

زیادی روی در مصرف هر ماده غذایی مشکلاتی را برای ما به وجود می‌آورد، پس در گام اول اعتدال در مصرف عرق شاطره و مشتقات دیگر آن را را رعایت کنیم. افراط در مصرف شاطره به نفس‌تنگی، بی حسی در بدن، لرزش، تشنج، اسهال شدید و گرفتگی عضلات ختم می‌شود. عرق شاطره از جمله عرقیاتی است که مصرف مستمر و دراز مدت آن می‌تواند عوارضی را به دنبال داشته باشد. که علت اصلی آن سمی بودن این گیاه است. مصرف زیاد این گیاه می‌تواند باعث فلج شدن عضلات ‌شود. به سبب وجود مقدار زیادی آلکالوئیدی در این گیاه پیشنهاد می‌شود که خانم‌های باردار خیلی کم از این عرق استفاده کنند.

احتیاط مصرف عرق شاتره

با توجه به مضراتی که در فوق ذکر شدند آسیب‌های ریوی و تنفسی از جمله هشدارهایی هستند تا افراد در مصرف خود حسن دقت بیشتری به خرج دهند. استفاده از عرق کاسنی در کنار این عرق می‌تواند زیان‌های ناشی از آن را کاهش دهد. به منظور اصلاح عوارض احتمالی معمولاً توصیه می‌شود که مقدار شاتره با کاسنی مذکور یکسان باشد. گفتنیست که مصرف زیاد آن برای افراد سرد مزاج توصیه نمی‌شود.

*اثربخشي فارماكولوژيكي(دارویی) گیاهان به كيفيت عصاره مورد مصرف بستگی دارد.

*گیاهان دارویی به 3 دلیل نباید جایگزین دارو‌ در بیماریهای مزمن شوند؛

• اثر این گیاهان بر درمان بیماری خفیف است.
• اثر گیاهان دارویی از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
• ممکن است با دیگر دارو‌های مورد استفاده بیماران تداخل داشته باشند. لذا تحت هیچ شرایطی نباید بدون نظر پزشک، گیاهان دارویی مصرف شوند.

خواص شاخص شاتره

پوست و مفاصل

همانطور که در تاریخچه عرق شاطره هم بدان اشاره شد و گفتیم که قدما نیز از این خاصیت شاطره آگاه بوده‌اند، مصرف خوراکی و موضعی فرآورده‌های این محصول سبب می‌شود تا شاتره دوایی برای درمان امراض پوستی همانند آکنه باشد. شاطره هم آکنه و هم بقایای آن را از بین برده و موجب پاکسازی پوست می‌شود.
از طرفی دیگر این گیاه با داشتن خاصیت ضدالتهابی برای بهبود تورم، قرمزی، زخم‌ها و درد پوست مناسب است. لازم به ذکر است که تاثیر مثبت این گیاه و عصاره آن بر روی پسوریازیس، خارش و چین و چروک‌های پوست هم گزارش شده است. در خصوص مفاصل هم خاصیت ضدالتهابی این محصول موجب تعدیل شدت یا درمان آرتریت شده و برای بیماری‌های مفاصلی مفید است .

کبد، دستگاه گوارش و قلب

با مصرف شاتره التهابات کبد و مشکلات مرتبط با کیسه صفرای خود را به حداقل برسانید. مصرف این محصول می تواند از تشکیل سنگ‌های کیسه صفرا جلوگیری کرده و به بهبود عملکرد کلیه‌ها کمک کند. لازم به ذکر است که در این خلال نباید از خاصیت دیوریتیکی این گیاه و خاصیت ادرارآوریش که موجب دفع آب اضافی ، سموم و مواد زائد از بدن می‌شود غافل شد. از سویی دیگر وجود آنتی اکسیدان فراوان در این گیاه هم موجب پاکسازی کبد و خون می‌شود.
تسکین و درمان تحریکات دستگاه گوارش، یبوست، اسهال، نفخ و درد شکم هم از مزایای مصرف عرق شاه تره برای دستگاه گوارش انسان می‌باشد. ضمن اینکه شاتره به کاهش فشار خون و تنظیم شدن ضربان قلب کمک می‌کند.

بیماری‌های قابل درمان

• ادرار آور و مانع شدن از احتباس آب و تسهیل تخلیه‌ی کلیه
• تب بر و تنظیم کننده دمای بدن
• تصفیه کننده خون و کاهش غلظت خون
• مفید برای نارسائی‌های کبد
• اشتها آور و تقویت بدن
• درمان عفونت‌های پوستی، قارچ‌های جلدی، اگزما
• روشن کننده پوست و تسریع روند بهبودی بیماری‌های پوستی
• تقویت قوه بینایی و پاک‌سازی چشم
• انسداد طحال
• سودازدگی و بیماری‌های صفراوی
• تقویت گوارش با کمک به ترشح آنزیم‌های معده
• ضد اسهال
• ضد تهوع
• خارش بدن
• ضد یرقان و زردی
• رفع حرارت
• درمان جزام
• مفید برای زخم‌های دهان
• رفع صفرا
• کم کننده غلظت و چسبندگی خون
• نشاط‌آور
• درمان آکنه
• کاهش کلسترول خون
• کاهش فشار خون
• سلامت قلب
• آنتی باکتریال
• درمان آرتریت
• ضد اسپاسم
• معالجه تصلب شرائين

کاربردها و روش‌های استفاده

گیاه شاه تره را از همان ابتدای گلدهی برداشت می‌کنند و از آن قرص، چای، لوسیون چشم و عصاره تهیه می‌نمایند البته عده‌ای نیز خشک شده­ی این گیاه را پس از آسیاب در کپسول می‌ریزند و به راحتی آن را می­خورند.خوردن و یا استعمال موضعی این عرق به خوبی باعث تقویت پوست می­گردد. شاطره می‌تواند باعث پاک‌سازی، درخشندگی و کاهش التهاب و حساسیت­های پوستی شود. که در نهایت چین و چروک­های صورت نیز از بین خواهند رفت.

نوشیدن یک لیوان شربت و یا دم کرده این گیاه در روز می‌تواند اشتها آور و تقویت کننده باشد. لازم به ذکر است که مصرف بیش از حد این گیاه باعث لرز و تشنج می­شود و افرادی که طبع سرد دارند ترجیحا از عرقیات گرم استفاده کنند.

چنانچه قصد داشتید این گیاه را به صورت دمنوش مصرف کنید، لازم است تا یک یا دو قاشق چای‌خوری از آن را به یک فنجان آب جوش اضافه نموده و اجازه دهید به مدت 10 الی 15 دقیقه دم بکشد. اگرچه استفاده از عرق شاطره راهکاری سریع برای بهره‌مندی از فواید آن است اما شاید بتوان استفاده از دم کرده‌اش را نیز پیشنهاد جذابی دانست، محصولی که پس از نوشیدن آن انگل‌های روده تا حد زیادی از بین می‌روند.

روش تولید عرق شاه تره

این روزها دستگاه‌های مختلفی برای عرق گیری وجود دارد و این امر نسبت به گذشته بسیار راحت‌تر می‌باشد. دستگاه‌های مختلفی اعم از تک جداره، دو جداره و برقی وجود دارند که نحوه‌ی کار آن‌ها مشابه با همان طریقه‌ی سنتی می‌باشد اما با توجه به تمهیداتی که در آن‌ها در نظر گرفته شده عرق‌گیری بسیار راحت‌تر خواهد بود. برای استفاده از این دستگاه‌ها ابتدا باید مقداری آب را همراه با گیاه مورد نظر درون مخزن بریزید تا در نهایت عرق مربوطه در ظرف جمع آوری شود. برای تهیه‌ی عرق دو آتشه شما بایستی به جای ریختن آب معمولی از عرقی که در سری قبل گرفته شده استفاده نمایید.

شرایط نگهداری

مدت زمانی که می‌توان عرق شاه‌تره را بعد از تولید نگه داشت 24 ماه می‌باشد. اگر چه برای نگهداری از عرقیات نیاز به یخچال ندارید اما بهتر است که آن‌ها را در محیط‌های خشک و خنک نگهداری کنید تا طول عمر آن‌ها زیاد شود. محکم بودن درب بطری نیز از جمله مؤلفه‌های مهم برای نگهداری مؤثر عرقیات می‌باشد.

کدر شدن عرق و یا وجود مواد سفید یا سیاه رنگ در آن خبر از خراب شدن آن می‌دهد لذا بهتر است که دیگر از مصرف آن خودداری نمایید. گیاه دارویی فوماریا وایلانتی بومی ایران نیست لذا پراکندگی آن در ایران محدود و رو به انقراض است.

• از آنجایی که حفاظت از طبیعت ایران از اهداف ویژه شرکت زرعطار می‌باشد، سرپرستی جمعیت بذری این گونه‌ی گیاهی شاه‌تره را به عهده گرفته تا علاوه بر کاهش خطر تهدید گیاهان دارویی قدم کوچکی در راستای فرهنگ‌سازی حفظ منابع طبیعی بردارد.

عرق شاتره رویال ستیاگل – زر عطار

*اثربخشی درمانی عرق شاتره یا عرق شاطره غلیظ شده‌ی زرعطار که با برند ستیاگل در بازار موجود است بر اساس ترکیب فعال موجود در گیاه شاطره فرموله و استاندارد شده و به همین خاطر اثر دارویی آن بسیار بیشتر از انواع معمولی می‌باشد.

*عرق شاتره ستیاگل – زر عطار دارای  189.74PPM اسانس شاطره می‌باشد و سرشار از ترکیبات آلکالوئیدی و فومارین است و جزء با کیفیت‌ترین عرق‌های موجود در بازار محسوب می‌شود.

*علاوه بر غلظت بیشتر ماده موثره گیاه دارویی، عرقیات ستیاگل تولید شده تحت نظارت شرکت زرعطار پس از تکمیل فرایند تقطیر، پاستوریزه شده و احتمال هرگونه آلودگی را به صفر میل می‌دهد.

*هرچند شاید با خود بگویید که عرق تولید شده از تقطیر عاری از هر نوع میکروب و انگل است، ولی این فرضیه تا جایی قابل پذیرش است که فرایند تقطیر در حال انجام باشد و به محض ورود به بخش پر کردن ظرف و بسته‌بندی احتمال آلودگی زیاد می‌شود. انجام عملیات استریل در چند مرحله در دستور کار محصولات نهایی تولید شده تحت نظارت زرعطار وجود دارد.

گردآورندگان

• نویسنده مسئول: مبینا عظیمی‌پور

واحد تضمین کیفیت (QA) زر عطار نوین فارمد ایرانیان [email protected]

• میلاد درجه

واحد تحقیق و توسعه (R & D) زر عطار نوین فارمد ایرانیان