عرق شاتره ( عرق شاه تره ) : بقله‌الملک، شاه‌ترج ، شاطره و پیت پاپارا همگی از نام‌های سنتی گیاه شاه تره می‌باشند. از آن جایی که این گیاه سرشار از مواد آنتی اکسیدان و ویتامین است خواص دارویی و شفابخش بسیار گسترده‌ای دارد. همان طور که می‌دانید آنتی اکسیدان از جمله موادی است که برای سیستم ایمنی بدن بسیار مفید می‌باشد لذا مصرف عرق شاتره در این روزهای همه‌گیری می‌تواند شما را در برابر مشکلات ایمنی مصون دارد. در ادامه با ما باشید تا به بررسی خواص، مضرات، شرایط نگهداری و تولید این عرق بپردازیم.
گیاه‌شناسی عرق شاتره
نام علمی گیاه شاهتره “Fumaria parviflora” می‌باشد. گیاهانی با ساقه‌های نسبتا قوی که ارتفاع آن بین ۲۰ تا ۸۰ سانتی‌متر تغییر میکند. این گیاه که از تیره شقایقیان است برگ‌هایی تقریبا سبز و غبار آلود دارد که به خاطر بریدگی‌های باریک و کوتاه به قسمت‌های مختلفی تقسیم شده‌اند. گل‌های شاتره یا شاطره اکثرا سفید هستند اما به ندرت نمونه‌های صورتی رنگ نیز دیده شده‌اند. میوه‌های این گیاه نیز کروی شکل است. مناطق مرطوب و نیمه مرطوب از جمله محیط‌هایی هستند که برای پرورش این گیاهان بسیار مناسب می‌باشند. این گیاه بسیار تلخ است و از قدیم الایام در طب سنتی مورد استفاده طبیبان بوده است.
مشخصات گیاه شاهتره |
|
| نام علمی | Fumaria officinalis |
| خانواده/تیره | Fumariaceae or Papaveraceae یا شقایقیان یا شاهترگان |
| نام لاتین | Earth Smoke – Fumitory |
| نام رایج فارسی | شاتره ، شاهتره ، شاطره ، بویه، خامشه، شیتره، قرمت، بقله‌الملک، شاه‌ترج و پیت پاپارا |
| سایرگونه‌ها |
|
| نوع گیاه | علفی یک‌ساله |
| رنگ گل/شکوفه | سفید تا صورتی |
| مشخصات کلی گیاه | ارتفاع ۲۰ تا ۸۰ سانتی‌متر |
| منطقه رشد | دامنه زاگرس |
| مشخصات ظاهری | ساقه؛ شکننده کوتاه و شاخه‌دار
گل‌ها؛ خوشه‌ای |
| عطر و طعم | بوی دود و طعم تلخ |
| بخش‌های قابل استفاده | ریشه، ساقه، گل |
| طبع | سرد |
| ماده موثره اصلی | فومارین |
| موارد مصرف |
|
| احتیاط مصرف شاطره | به دلیل وجود آلکالوئیدهای فراوان سبب ایجاد لرز، تشنج در صورت مصرف بیش از اندازه میشود. |
انواع شاتره
اگر چه گیاه شاهتره با توجه به رنگ گل‌هایشان کمی از هم متفاوت می‌شوند اما تا به حال تفاوت متمایز کننده‌ای در میان آن‌ها دیده نشده تا بتوان انواع مختلف آن‌ها را از یکدیگر جدا کرد.
 |
 |
| Fumaria-vaillantii | Fumaria-officinalis |
 |
 |
| Fumaria-parviflora | Fumaria-indica |
مواد موثره و ترکیبات دارویی موجود در گیاه و عرق شاه تره
شاید بتوان مهمترین و موثرترین ماده‌ی موثره موجود در این گیاه را آلکالوئید فومارین و اسید فوماریک دانست. البته این عرق نیز مانند سایر عرقیات سرشار از مواد مغذی است که ارزش غذایی آن را بالا می‌برند و باعث تقویت سیستم‌های مختلف بدن می‌شوند.
ترکیبات موثر دارویی شاهتره |
|
| آلکالوئیدهای ایزوکینولینی | فوماریسین، اسکولرین، فوماریتین، فوماریلین ، بولوبوکاپنین، پروتوپین (آلکالوئید اصلی) |
| فلاونوئیدها | مهمترین فلاونوئید؛ روتین |
| اسید فوماریک، فومارات، کریپتوکاوین، تتراهیدروکوپتیسین، املاح معدنی شامل پتاسیم، فوماریک اسید، سینامیک اسید، فومارامین، پارفومین، بیکوکولین، کافئیک اسید،
مواد رزینی و موسیلاژ، تاننها و نمک‌های پتاسیم |
|
- پروتوپین و آلوکریپتوپین هر دو سطح mRNA ژن CYP1A1 و CYP1A2 را در سلول‌های کبدی انسان افزایش می‌دهد.
- پروتوپین در دوزهای پایین اثراتی مشابه با آنتی هیستامین دارد و همچنین به کاهش فشار خون کمک میکند.
- ترکیبات فلاونوئیدی و فوماریک‌اسید موجود در این گیاه باعث محفاظت از سلول‌های کبد میشود.
ارزش غذایی در هر ۱۰۰ سی‌سی از عرق شاتره
آلکالوئیدهایی مانند فوماژیلین، فوماریلین ، بولوبو کاپنین، پروتوپین، تاننها، نمک‌های پتاسیم، ویتامین سی آنتی اکسیدان، اسید کافئیک، مواد تلخ، جوهر مازو، لیزاب، اسیدهای آمینه و رزین، فلاونوئیدها و همچنین ترکیبات غیر آلکالوئیدی پنتاتر یا کونتان را می‌توان در عرق شاه تره پیدا کرد.
جدول ارزش غذایی ۱۰۰ گرم شاهتره |
|
| انرژی | ۵ کیلوکالری |
| چربی | ۰.۱ گرم |
| قند | ۲ گرم |
فواید و مضرات عرق شاه تره
برای بهبود شرایط هضم مواد غذایی عرق شاتره یا عرق شاطره گزینه‌ی مناسبی می‌باشد چرا که این عرق محرک آنزیم‌های معده است. آنتی اکسیدان موجود در این گیاه می‌تواند به بهبودی سریعتر در بیماریهای عفونی منجر شود. در قسمت بعد تمامی خواص و فواید دارویی این عرق را عنوان می‌کنیم.
عرق شاطره از جمله عرقیاتی است که مصرف مستمر و دراز مدت آن می‌تواند عوارضی را به دنبال داشته باشد. که علت اصلی آن سمی بودن این گیاه است. مصرف زیاد این گیاه می‌تواند باعث فلج شدن عضلات شود. با توجه به مقادیر مصرف شده علائمی همچون تنگی نفس، اسهال و اسپاسم عضلات می‌توانند از دیگر عوارض مصرف بی رویه‌ی این عرق باشند. به سبب وجود مقدار زیادی آلکالوئیدی در این گیاه پیشنهاد میشود که خانم‌های باردار خیلی کم از این عرق استفاده کنند.
احتیاط مصرف عرق شاتره
با توجه به مضراتی که در فوق ذکر شدند آسیب‌های ریوی و تنفسی از جمله هشدارهایی هستند تا افراد در مصرف خود حسن دقت بیشتری به خرج دهند. استفاده از عرق کاسنی در کنار این عرق می‌تواند زیان‌های ناشی از آن را کاهش دهد.
*اثربخشی فارماکولوژیکی(دارویی) گیاهان به کیفیت عصاره مورد مصرف بستگی دارد.
*گیاهان دارویی به ۳ دلیل نباید جایگزین دارو در بیماریهای مزمن شوند؛
- اثر این گیاهان بر درمان بیماری خفیف است.
- اثر گیاهان دارویی از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
- ممکن است با دیگر دارو‌های مورد استفاده بیماران تداخل داشته باشند. لذا تحت هیچ شرایطی نباید بدون نظر پزشک، گیاهان دارویی مصرف شوند.
بیماریهای قابل درمان
- ادرار آور و مانع شدن از احتباس آب و تسهیل تخلیه‌ی کلیه
- تب بر و تنظیم کننده دمای بدن
- تصفیه کننده خون و کاهش غلظت خون
- مفید برای نارسائی‌های کبد
- اشتها آور و تقویت بدن
- درمان عفونت‌های پوستی، قارچ‌های جلدی، اگزما
- روشن کننده پوست و تسریع روند بهبودی بیماریهای پوستی
- تقویت قوه بینایی و پاکسازی چشم
- انسداد طحال
- سودازدگی و بیماریهای صفراوی
- تقویت گوارش با کمک به ترشح آنزیم‌های معده
- ضد اسهال
- ضد تهوع
- خارش بدن
- ضد یرقان و زردی
- رفع حرارت
- درمان جزام
- مفید برای زخم‌های دهان
- رفع صفرا
- کم کننده غلظت و چسبندگی خون
- نشاط‌آور
- درمان آکنه
- کاهش کلسترول خون
- کاهش فشار خون
- سلامت قلب
- آنتی باکتریال
- درمان آرتریت
- ضد اسپاسم
- معالجه تصلب شرائین
کاربردها و روش‌های استفاده
گیاه شاه تره را از همان ابتدای گلدهی برداشت می‌کنند و از آن قرص، چای، لوسیون چشم و عصاره تهیه می‌نمایند البته عده‌ای نیز خشک شدهی این گیاه را پس از آسیاب در کپسول می‌ریزند و به راحتی آن را میخورند.
خوردن و یا استعمال موضعی این عرق به خوبی باعث تقویت پوست میگردد. شاطره می‌تواند باعث پاکسازی، درخشندگی و کاهش التهاب و حساسیتهای پوستی شود. که در نهایت چین و چروکهای صورت نیز از بین خواهند رفت.
نوشیدن یک لیوان شربت و یا دم کرده این گیاه در روز می‌تواند اشتها آور و تقویت کننده باشد. لازم به ذکر است که مصرف بیش از حد این گیاه باعث لرز و تشنج میشود و افرادی که طبع سرد دارند ترجیحا از عرقیات گرم استفاده کنند.
روش تولید عرق شاه تره
این روزها دستگاه‌های مختلفی برای عرق گیری وجود دارد و این امر نسبت به گذشته بسیار راحت‌تر می‌باشد. دستگاه‌های مختلفی اعم از تک جداره، دو جداره و برقی وجود دارند که نحوه‌ی کار آن‌ها مشابه با همان طریقه‌ی سنتی می‌باشد اما با توجه به تمهیداتی که در آن‌ها در نظر گرفته شده عرق‌گیری بسیار راحت‌تر خواهد بود. برای استفاده از این دستگاه‌ها ابتدا باید مقداری آب را همراه با گیاه مورد نظر درون مخزن بریزید تا در نهایت عرق مربوطه در ظرف جمع آوری شود. برای تهیه‌ی عرق دو آتشه شما بایستی به جای ریختن آب معمولی از عرقی که در سری قبل گرفته شده استفاده نمایید.
مراحل تولید عرق شاتره ستیاگل |
|
| ۱ | انتخاب و خرید بهتر مرغوب‌ترین نوع دارویی گیاه شاهتره |
| ۲ | خیس کردن گیاه |
| ۳ | ریختن گیاه و آب درون مخزن آلومینیومی |
| ۴ | قرار دادن سر دیگ که دارای واشر آبندی است از قسمت کندانسور (سردکن) دستگاه تقطیر
(باید محکم فشار داده شود تا درست سر جای خود قرار گیرد) |
| ۵ | قرار دادن مخزن روی شعله
* بهتر است در ابتدا شعله زیاد باشد و به محض اینکه شروع به ریزش عرق کرد، شعله کم شود |
| ۶ | قرار دادن مخزن روی شعله
اتصال شلنگ ورود آب سرد به شیر پایینی برای خارج کردن آب گرم (که سبک است) از بالای قسمت کندانسوری |
| ۷ | جمع شدن بخار داخل مخزن
تبدیل شدن بخار به مایع در قسمت مخروطی دستگاه تقطیر |
| ۸ | وارد شدن مایع حاصل از میعان به دو لوله بلند دستگاه |
شرایط نگهداری
مدت زمانی که می‌توان عرق شاهتره را بعد از تولید نگه داشت ۲۴ ماه می‌باشد. اگر چه برای نگهداری از عرقیات نیاز به یخچال ندارید اما بهتر است که آن‌ها را در محیط‌های خشک و خنک نگهداری کنید تا طول عمر آن‌ها زیاد شود. محکم بودن درب بطری نیز از جمله مؤلفه‌های مهم برای نگهداری مؤثر عرقیات می‌باشد.
کدر شدن عرق و یا وجود مواد سفید یا سیاه رنگ در آن خبر از خراب شدن آن می‌دهد لذا بهتر است که دیگر از مصرف آن خودداری نمایید. گیاه دارویی فوماریا وایلانتی بومی ایران نیست لذا پراکندگی آن در ایران محدود و رو به انقراض است.
- از آنجایی که حفاظت از طبیعت ایران از اهداف ویژه شرکت زرعطار می‌باشد، سرپرستی جمعیت بذری این گونه‌ی گیاهی شاهتره را به عهده گرفته تا علاوه بر کاهش خطر تهدید گیاهان دارویی قدم کوچکی در راستای فرهنگ‌سازی حفظ منابع طبیعی بردارد.
عرق شاتره رویال ستیاگل – زر عطار
*اثربخشی درمانی عرق شاتره یا عرق شاطره غلیظ شدهی زرعطار که با برند ستیاگل در بازار موجود است بر اساس ترکیب فعال موجود در گیاه شاطره فرموله و استاندارد شده و به همین خاطر اثر دارویی آن بسیار بیشتر از انواع معمولی می‌باشد.
*عرق شاتره ستیاگل – زر عطار دارای ۱۸۹.۷۴PPM اسانس شاطره می‌باشد و سرشار از ترکیبات آلکالوئیدی و فومارین است و جزء با کیفیت‌ترین عرق‌های موجود در بازار محسوب میشود.
*علاوه بر غلظت بیشتر ماده موثره گیاه دارویی، عرقیات ستیاگل تولید شده تحت نظارت شرکت زرعطار پس از تکمیل فرایند تقطیر، پاستوریزه شده و احتمال هرگونه آلودگی را به صفر میل می‌دهد.
*هرچند شاید با خود بگویید که عرق تولید شده از تقطیر عاری از هر نوع میکروب و انگل است، ولی این فرضیه تا جایی قابل پذیرش است که فرایند تقطیر در حال انجام باشد و به محض ورود به بخش پر کردن ظرف و بسته‌بندی احتمال آلودگی زیاد میشود. انجام عملیات استریل در چند مرحله در دستور کار محصولات نهایی تولید شده تحت نظارت زرعطار وجود دارد.
گردآورندگان
- نویسنده مسئول: مبینا عظیمی‌پور
واحد تضمین کیفیت (QA) زر عطار نوین فارمد ایرانیان Azimipour@attarmarket.com
- میلاد درجه
واحد تحقیق و توسعه (R & D) زر عطار نوین فارمد ایرانیان
