افسنطین

افسنطین (افسنتین) با نام علمی (Artemisia absinthium) که خاراگوش ، برنجاسف کوهی، افسنطین کبیر، مروه و درمنه شیرین هم نامیده می‌شود، گیاهی است علفی و چند‌ساله از خانواده کاسنی یا آستراسه (Asteraceae) با ارتفاع 40 تا 60 سانتی‌متر و در بعضی از مناطق تا یک متر هم می‌رسد.

گیاه‌شناسی افسنطین

رنگ آن خاکستری روشن، گل‌های آن به صورت آویخته و زرد رنگ هستند. برگ‌ها متناوب با بریدگی‌های باریک و عمیق که روی آن‌ها پوشیده از تار‌های فراوان است. از کلیه قسمت‌های افسنتینافسنتینبوی قوی استشمام می‌گردد. قسمت‌های مورد استفاده گیاه برگ و سرشاخه‌های گل‌دار آن است که بوی قوی و طعم تلخ دارند. افسنطین از گیاهان مهم در مباحث و تاریخچه‌های درمانی است و اسانس آن کاربرد‌ دارویی دارد. در طب سنتی طبع آن گرم و خشک ذکر شده است. اصولاً در حالت وحشی در وسعت زیاد رویش دارد و به همین دلیل نسبت به سایر گیاهان کمتر اقدام به پرورش آن می‌شود.

پراکندگی این گونه در مناطق گرم و خشک مدیترانه است. در اروپا، آفریقا، غرب آسیا و شمال آمریکا یافت می‌شود. غالباٌ در اراضی بایر سنگلاخی، کناره جادها و دامنه‌های کوهستانی می‌روید.

ویژگی‌های گیاه

کاشت و تکثیر آن از طریق بذر است و زمین مناسب برای کاشت باید دارای خاکی با بافت سبک و در معرض نور خورشید باشد زیرا دمای هوای سرد برای رشد گیاه مناسب نیست. تحقیقات انجام شده در زمینه کاشت این گونه نشان داده‌اند که استفاده از کود ازته تا میزان150 کیلوگرم در هکتار باعث افزایش اسانس و ترکیبات (آلفا توجون و کامازولن) در سطح زیر کشت می‌شود. افسنطین به عوامل بیماری‌زا حساس نیست اما آبیاری بیش از حد پوسیدگی ریشه را به دنبال دارد.
افسنتین دارای ترکیبات سمی است و شرایط متفاوت محیطی و رویشی گیاه بر میزان ترکیبات سمی آن تأثیر دارد. نمونه‌های تهیه شده از مناطق مختلف مقدار سمیت متفاوتی را در این گونه نشان داده‌اند. نحوه خشک کردن گیاه از دیگر مواردی که بر مقدار و کیفیت اسانس اثر دارد. گیاه جمع‌آوری شده برای این منظور باید در یک لایه نازک پهن و خیلی آرام در اتاق‌های سایه‌دار یا اتاق‌های مخصوص خشک کن آماده خشک شدن گردد.

درباره افسنطین
نام علمی	Artemisia absinthium
تیره	Asteraceae
نام لاتین	wormwood
پراکندگی جغرافیایی	مناطق گرم و خشک مدیترانه‌ای، اروپا، آفریقا، غرب آسیا و شمال آمریکا اراضی بایر سنگلاخی، کناره جاده‌ها و دامنه‌های کوهستانی
طبع	گرم و خشک
ماده موثره	توجون، فلاندرن، سیمول، فلاونوئید، کامازولن
خواص	تقویت دستگاه گوارش اشتها‌آور رفع یبوست رفع سوءهاضمه بهبود جریان خون بهبود زردی و نفخ

خواص دارویی و کاربرد‌های درمانی

افسنطین از مقوی‌های مهم دستگاه گوارش است که با مصرف آن اشتها زیاد می‌شود و انقباض ماهیچه‌های روده و معده تقویت می‌گردد. این گیاه یبوست ناشی از ضعف دستگاه گوارش را برطرف می‌کند. ترکیبات موجود در اسانس گیاه موجب افزایش شیره‌های گوارشی و بهبود جریان خون می‌شود. همچنین در طب سنتی برای رفع کم خونی، تنظیم قاعدگی زنان، سوءهاضمه، یرقان، رفع اسهال مزمن و نفخ نیز کاربرد دارد. افسنطین یا خاراگوش سرعت جریان خون را زیاد می‌کند و ترشح ادرار را افزایش می‌دهد از این جهت برای رفع آب آوردن انساج و خیز عمومی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

استفاده از عصاره افسنطین یا خاراگوش در دامپزشکی برای از بین بردن انگل‌های نشخوارکنندگان مؤثر می‌باشد و باعث بهبود اشتها در گاوها می‌شود. روغن افسنتین برای حیوانات اهلی در رفع انگل‌ها و کرم‌های بیماری‌زا مصرف می‌شود. جوشانده آن اگر به بدن چهارپایان مالیده شود مگس و حشرات موذی را از آن‌ها دور می‌کند. پاشیدن پودر شده آن در محیط باعث دور شدن حشرات می‌شود و در از بین بردن شپش و ساس هم مؤثر است.

افسنطین می‌تواند به عنوان نگهدارنده طبیعی در موادغذایی مورد استفاده قرار گیرد زیرا اسانس و عصاره متانولی آن باعث مهار عملکرد باکتری‌های بیماری‌زا در موادغذایی می‌شود همچنین مطالعات نشان داده‌اند که اسانس روغن افسنتین باعث کاهش رشد باکتری‌ها و سایر عوامل بیماری‌زای موجود در روی کاهو نیز می‌شود.
افسنطین نابود کننده سلول‌های سرطانی می باشد. در سال‌های اخیر تحقیقاتی در این زمینه انجام شده و نشان می‌دهد که عصاره آن به عنوان یک عامل ضد سرطانی گیاهی، توانایی ویژه‌ای در از بین بردن سلول‌های سرطانی و مهار تکثیر سلولی را از خود نشان داده، در حالی که به سلول‌های سالم آسیبی نرسیده است.

احتیاط مصرف افسنطین

در درمان بیماری‌ها با افسنتین یا همان خاراگوش اگر بدن در مقابل آن عکس‌العمل نشان دهد باید از ادامه مصرف گیاه خود‌داری شود. بیماران مبتلا به ناراحتی‌های گوارشی، مشکلات کیسه صفرا و خونریزی‌های داخلی باید از مصرف افسنطین یا فرآورده‌های آن خودداری کنند در زنان باردار، شیرده و اطفال استفاده از آن ممنوع است.
اسانس افسنطین یا خاراگوش به دلیل دارا بودن ترکیبات اعتیادآور و سمی، در استفاده زیاد باعث ایجاد مسمومیت می‌شود که علائم آن بروز تشنج و ناراحتی‌هایی با منشأ عصبی است بنابراین مصرف آن نباید طولانی مدت باشد و اگر از آن برای درمان استفاده می‌شود باید پس از چند روز مصرف، مدت کوتاهی قطع شود تا ایجاد مسمومیت نکند. در بیماری افسردگی و سایر بیماری عصبی استفاده از این گیاه ممنوع است و باعث عوارض و تداخلات دارویی می‌گردد.

ترکیبات، مواد موثره و مکانیسم اثر

مرحله رشد و نمو گیاه افسنطین بر تجمع ماده موثره و متابولیت‌های ثانویه موثر است و علاوه‌براین ترکیبات موجود در اسانس به مکانیسم‌های بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی و متابولیکی وابسته سن گیاه بستگی دارد.
تحقیقات مختلف نشان داده‌اند که میزان ترکیبات عصاره افسنطین به نوع روش عصاره‌گیری بستگی دارد. در عصاره اتانولی در مقایسه با عصاره آبی میزان بالاتری از فنل، تانن و فلاونوئید وجود دارد؛ گفتنیست که عصاره این گیاه در آزمایشات مختلف برای بیماری‌های که عامل ایجاد آنها انگل‌ها و باکتری‌ها هستند استفاده شد و نتایج مثبتی از اثرات آن بدست آمد.
اسانس افسنطین مایعی به رنگ سبز و سبز مایل به قهوه‌ای است که طعم سوزاننده دارد و باید در شیشه‌های در‌بسته و در محل سرد به دور از نور نگهداری شود. ترکیبات اسانس شامل: آلفا ‌توجون، بتا ‌توجون، کامازولن، تویول، سینئول، کامفور و فلاندرن می‌باشد. وجود ترکیبات آلفا و بتا توجون در این گیاه باعث سمیت آن می‌باشد.
سرشاخه‌های گل‌دار افسنتین دارای ترکیبات کولین، رزین، و مواد تلخ می‌باشد. کولین ذخیره ویتامین‌ها در بدن را مساعد می‌سازد و در مصرف ویتامین‌های محلول در مواد روغنی و سوخت و ساز چربی نیز نقش دارد. همچنین باز کننده مجاری عروق و نیرو دهنده حرکات دودی معده است.

ترکیبات اصلی فعال افسنطین
سینئول	کامازولن
برونئول	توجون
کامفور	سیمول

محصول افسنطین – 100 گرمی

روش مصرف

جوشانده برگ و سرشاخه‌های گل‌دار افسنطین یا خاراگوش به عنوان مقوی معده و دفع کرم به مدت محدود قابل استفاده می‌باشد. انسانس آن در فرآورده‌های دارویی مختلف وارد می‌گردد و به عنوان ماده پایه در تهیه برخی از پماد‌ها کاربرد دارد. در صنعت نیز در تهیه نوشیدنی‌ ورموت و آبسنت و همچنین اسانس به عنوان طعم دهنده در نوشیدنی‌ها، دمنوش‌ها و ادویه‌ها استفاده از این گیاه استفاده می‌شود.