فانکشنال فود

‌فانکشنال فود یا غذای فراسودمند | وقتی در خصوص سبک زندگی امروزمان صحبت می‌کنیم، یکی از سرفصل‌هایی که همیشه مورد بحث قرار می‌گیرد کیفیت غذاهاییست که مصرف می‌کنیم. در همین رابطه زمانی که به پای صحبت‌های عموم مردم می‌نشینیم، مطالبی با محتوای تقریباً یکسان می‌شنویم که حاکی از کاهش خلوص، مرغوبیت یا کیفیت مواد خوراکی نسبت به دیروز است و مثلاً به بد شدن مزه آن‌ها، فقدان رنگ و بویی که سابق داشته‌اند، پر شدنشان از افزودنی‌های شیمیایی و مطالبی از این دست اشاره می‌کنند.

اگرچه در موارد متعددی این سخنان پر بی‌راه هم نبوده و به وضوح کاهش کیفیت برخی خوراکی و نوشیدنی‌ها نسبت به گذشته حس می‌شود، اما مجموعه‌های فراوانی در اقصی نقاط جهان از جمله در کشورمان ایران دست به کار شده‌اند تا نه تنها بواسطه اصول و مبانی علمی این مشکلات را حل کنند، بلکه با داشتن دانش، تجربه و زیرساخت‌هایی که پیشتر نداشته‌اند دست به تولید فانکشنال فود یا غذای فراسودمند بزنند.

فانکشنال فود یا غذای فراسودمند چیست؟

همه خوراکی‌هایی که ما مصرف می‌کنیم از مواد مشخصی تشکیل شده، دستورالعمل‌های مرسومی برای طبخ و بلع داشته و به صورت تجربی یا در محیط آزمایشگاه همه مزایا یا معایبی که مصرفشان برای بدن داشته کشف شده است.

با عنایت به این توضیحات، فانکشنال فود ( Functional Food ) یا غذای فراسودمند که در مراجعی مرتبط به این حوزه به آن‌ها «عملگرا» نیز می‌گویند مجموعه‌ای از غذاهایی هستند که با روش‌های علمی به مرحله تولید‌رسیده و عموماً یک خاصیت بیشتر از نمونه‌های مشابه خود در بازار دارند.

این محصولات با داشتن فواید فیزیولوژیکی (یعنی افزایش یک یا چند مزیت) یا کاهش خطر بیماری‌های مزمنی که ریشه در تغذیه انسان دارند (یعنی کاهش یک یا چند تهدید و عیب) ، بدین ترتیب طراحی می‌شوند که در عین خوراکی بودن و امکان تهیه آن‌ها از همه فروشگاه‌ها، در بطن خود نظیر یک دارو عمل کرده و بسیاری از نیازهای بدن به ماده‌ای خاص را برآورده کنند.

درباره FOSHU

همانند بسیاری از محصولاتی که امروزه در دسترس ماست و برای نخستین بار از جنوب شرقی آسیا ظهور کرده است، این ژاپنی‌ها بودند که در دهه 80 میلادی برای نخستین بار به شکلی که همینک می‌بینیم به فکر ترکیب دارو‌ها با غذاهایی که به صورت روزمره می‌خوریم افتادند. این در حالی بود که سعی بر این بود که این محصولات شکل خوراکی و تجاری خود را از دست نداده و مصرف‌کنندگان به چشم دارو به آن‌ها نگاه نکنند.

و اما FOSHU! زمانی که برای نخستین بار نام فانکشنال فود به میان آمد، یک فرآیند فنی دولتی با عنوان Foods for Specified Health Use یا «غذاهای سلامت‌محور» که مخفف آن FOSHU می‌باشد تعریف شد.

در همین رابطه FOSHU به غذاهایی اطلاق می‌شود که حاوی ماده‌ای با عملکردی مؤثر و مثبت برای سلامتی هستند و به طور رسمی تأیید شده‌اند تا اثرات فیزیولوژیکی بر بدن انسان بگذارند. FOSHU بدین منظور در نظر گرفته شده تا برای حفظ / ارتقای سلامت یا استفاده های ویژه بهداشتی توسط افرادی که مایل به کنترل شرایط سلامتی، از جمله فشار خون یا کلسترول خون خود هستند مصرف شود. پیشنیاز فروش یک غذا به عنوان FOSHU، ارزیابی ایمنی غذا و اثربخشی عملکرد آن برای سلامتیست و این ادعا باید توسط MHLW (Ministry of Health, Labour and Welfare) یا همان وزارت بهداشت، کار و رفاه ژاپن تأیید شود.

الزامات برای تأیید FOSHU یا فراسودمند بودن یک غذا چیست؟

• اثربخشی این ماده غذایی بر بدن انسان به وضوح ثابت شود،
• موارد ایمنی را رعایت کرده باشد (مانند تست سمیت حیوانی، تایید اثرات در موارد مصرف بیش از حد)
• استفاده از مواد مغذی مناسب (مثلاً عدم استفاده بیش از حد از نمک)
• ضمانت سازگاری با مشخصات محصول تا زمان مصرف
• عبور فانکشنال فود از آزمون‌های کنترل کیفی، مانند مشخصات محصولات و مواد تشکیل دهنده، فرآیندها، و روش‌های آنالیز

اگرچه این تعاریف پایه برای فراسودمند بودن یک غذا در ژاپن بوده و رفته رفته بواسطه اضافه شدن بند و تبصره‌هایی گسترش نیز یافته است اما می‌توان گفت تقریباً در همه جای دنیا از قوانین مشابهی با آنچه که گفته شد پیروی می‌کنند.

آیا در ایران هم فانکشنال فود تولید می‌شود؟

بله، در کشورمان نیز این محصولات تولید می‌شود که با جستجویی ساده می‌توان لیست آن‌ها را استخراج کرد اما از آنجایی که تنها بخشی از آن‌ها در وبسایت پیش روی عرضه می‌شوند تنها به ذکر نام آن‌ها اشاره می‌کنیم. در همین رابطه شرکت زرعطار نوین فارمد ایرانیان علاوه بر نوشابه و دم‌نوش‌های فراسودمند، دست به تولید عرقیات رویال نیم لیتری فانکشنال زده که از مهمترین آن‌ها می‌توان به عرق کاسنی و عرق اسطوخودوس اشاره کرد. لازم به ذکر است که نمونه‌های 1لیتری و اکونومی این محصولات تحت نام تجاری ستیاگل علاوه بر عطارمارکت در فروشگاه‌های برخط اُکالا و اسنپ پرو! هم به فروش می‌رسند.

دسته‌بندی فانکشنال فودز

اگرچه این محصولات در 4 دسته

• Conventional  یا غذاهای معمولی
•  Modified یا غذاهای اصلاح شده
• Medical  یا غذاهای پزشکی و
• Foods for Special Dietary Use یا غذاهایی برای استفاده در رژیم غذایی خاص

تقسیم‌بندی می‌شوند. اما با در نظر گرفتن مواد تشکیل دهنده در دسته‌های 9‌گانه زیر قرار می‌گیرند:

نحوه تأثیرگذاری غذای فراسودمند

• اصلاح یک خوراکی با تغییر میزان و نوع املاح آن که مصداق آن را می‌توان فرآوری بسیاری از شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های میوه‌ای غنی‌شده با کلسیم‌ یا شیرغنی ‌شده با کلسیم و اسید فولیک دانست.
• کاهش کلسترول و جذب آن بواسطه استفاده از اسیدهای چرب امگا ۳ و استرول‌های گیاهی در مواد خوراکی! از تخم مرغ‌های غنیشده با امگا ۳ به‌وسیله غنی‌سازی‌ غذای مرغ و مارگارین حاوی استرهای اسید چرب گیاهی به عنوان محصولات این دسته می‌توان نام برد.
• استفاده از ترکیبات غیرقابل هضم نظیر فیبرهای رژیمی کربوهیدرات‌ پایه موجود در سبوس گندم که به کاهش خطر ابتلا به سرطان روده منجر می‌شود.
• ایجاد تعادل در فلور میکروبی روده بواسطه استفاده از مکمل‌هایی نظیر پروبیوتیک، پری بیوتیک و سینبیوتیک‌ها! پروبیوتیک‌ها را می‌توان معروف‌ترین نوع غذاهای فراسودمند دانست، به طوری که برای عده‌ای اصطلاح فانکشنال فود هم ارز غذاهای پروبیوتیک بوده و بالعکس. لازم به ذکر است که این محصولات که به افزایش رشد باکتری‌های سودمند در سیستم گوارش روده کمک می‌کنند، موجب کاهش کلسترول خون، جلوگیری از پیشروی برخی سرطان‌ها و‌ تقویت سیستم ایمنی بدن نیز می‌شوند.
• کاهش و به دام‌اندازی رادیکال‌های آزاد بواسطه استفاده از مواد آنتی‌اکسیدانی! در اثر این اقدام واکنش‌های اکسایشی DNA کم شده، در نتیجه احتمال وقوع بسیاری از سرطان‌ها و همچنین جهش‌های ژنتیکی کاهش می‌یابد. در همین رابطه می‌توان به نام فیتو کمیکال‌ها نیز اشاره کرد که در محصولاتی مانند کلم بروکلی، جوانه سبز، کلم و هویج وجود داشته و بدین ترتیب در فرآوری مواد غذایی بویژه برای کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرند.