عطارمارکت | فروشگاه آنلاین عرقیات گیاهی و گیاهان دارویی
نویسنده: ادمین عطار 
عرقیجات گیاهی : استفاده از عرقیات گیاهی در ایران از دیرباز مرسوم بوده است و در ادوار مختلف با شناسایی گیاهان بیشتر و خواص دارویی آنها، این محصولات جایگاه مناسبی نسبت به موارد مشابه با اثرات سوءمصرف پیدا کرده است. عرقیجات گیاهی از تقطیر مواد فرار موجود در اندامهای مختلف گیاهان به دست می‌آیند و اگر فرآوری بدرستی انجام شود، تمام مواد موثره دارویی گیاه را در ترکیب خود خواهند داشت.
مقدمه‌ای بر عرقیات گیاهی
كشور ما داراي حدود 8000 گونه گياهي است و از اين ميان بيش از 2300 گونه آن داراي خواص دارويي است. پراکنش و تنوع گونه‌های گیاهان دارویی در ایران به تنوع اقلیمی و تفاوت دمای روز و شب و ساعت آفتابی مرتبط می‌باشد. عرقیجات گیاهی را شاید بتوان جزء پرمصرف‌ترین شکل گیاهان دارویی دانست.
اندامهای مختلف این گیاهان دارای ترکیباتی تحت عنوان مواد موثره‌ی گیاهی یا متابولیت‌های ثانویه می‌باشد که طی فرایند اسانس‌گیری از گیاه جدا می‌شوند. از فواید مصرف این محصولات میتوان به بهبود مشکلات قلبی، پاکسازی کبد، کاهش درد معده، کاهش غلظت خون و خاصیت آرامبخشی اشاره کرد.
عرقیجات گیاهی درمانی شامل مواد موثره یا متابولیت‌های ثانویه هستند که پس از عملیات استخراج و خالص‌سازی در فراورده نهایی وجود دارند و مقدار و نوع این ترکیبات در بدن تاثیر متفاوت دارد.
طریقه استخراج عصاره‌های گیاهی در میزان و کیفیت مواد موثره موجود در آنها بسیار تاثیرگذار است و اگر فراوری گیاهان دارویی در طی فرایند تقطیر بدرستی صورت بگیرد، عرقیات تمام خواص خود راحفظ خواهد کرد و در این صورت میتوان انتظار اثر درمانی داشت.
عرقی گیاهی چیست؟
عرقیات گیاهی، فراورده‌هایی که جداسازی آنها از روش تقطیر آبی، الکلی و یا آبی-الکلی قسمت‌های مختلف گیاه که حاوی اسانس هستند بوجود می‌آید. عرقیجات گیاهی حاوی ترکیبات شیمیایی دارویی گیاهان دارویی می‌باشند.
اسانس چیست؟
سازمان استاندارد ملی اسانس را همان روغن فرار و معطر که حاوی مواد موثره گیاه می‌باشد و شامل ترکیبات شیمیایی آلی مانند: ترپنوئیدها، آلدئیدها، الکل‌ها، استرها، فنل‌ها و کتون‌ها می‌داند. در فرایند تقطیر، روغن‌های فرار به سطح آب می‌آید و سپس میتوان آن را جداسازی کرد.
انواع عرقیات گیاهی
عرق یک به یک
در صورتی‌که به ازای یک واحد وزنی از اندام گیاه مورد استفاده، معادل همان مقدار وزنی عرق گیاهی حاصل شود، به آن عرق گیاهی یک به یک گفته می‌شود.
عرق دوآتیشه
عرق دو آتیشه در اثر تقطیر مجدد گیاه و پس از دو مرحله به دست می‌آید. همین موضوع باعث می‌شود تا عرق گیاهی دو اتیشه خواص درمانی بیشتری پیدا کند.
پس‌آب
بعد از عمل تقطیر و عرق‌گیری، اگر دوباره روی تفاله‌های گیاه باقی مانده در دیگ، آب ریخته شود و عمل تقطیر مجدداً روی تفاله‌ها صورت بگیرد عرق رقیقی به اسم عرق پس‌آب تولید می‌شود که کیفیت و عطر کمی دارد.
موارد تاثیرگذار در کیفیت عرقیات گیاهی
عواملی که بر ویژگی‌های شیمیایی، مقدار اسانس و اسیدیته تاثیر میگذارند عبارتند از؛
- واریته یا گونه گیاه
- تازگی گیاه مورد استفاده
- کیفیت و مقدار آب مصرف شده در هنگام تقطیر با آب
- شدت و سرعت بخار ورودی به مخزن تقطیر
- مدت زمان تقطیر
- حجم عرق بدست آمده
- عملکرد مبرد
روش تولید صنعتی گلاب و عرقیات گیاهی
قبل از هر چیز لازم است بدانید در این روش، استخرج بر اساس تفاوت در نقطه جوش ترکیبات موجود در مخلوط گیاه و مایع صورت می‌گیرد.
| مرحله | توضیحات | |
| 1 | مشعل | منبع گرما |
| 2 | مخزن تقطیر | فضایی برای مخلوط کردن آب و گیاه که روی شعله قرار می‌گیرد و معمولا پر نمی‌شود و در فضای خالی آن بخار تشکیل می‌شود. |
| 3 | مبرد | بخار حاصل از گرم شدن آب و گیاه پس از انتقال به این مرحله سرد شده و میعان صورت می‌گیرد. با جمع‌آوری قطرات حاصل از میعان، مواد خالص و مقطری بدست می‌آید و ترکیبات معطر، بدون تغییر از گیاه خارج می‌شود. |
| 4 | جداکننده اسانس | مایع روغنی فرار از فاز آبی جدا می‌شود. |
مواد اولیه قبل از ورود به دستگاه تقطیر و بعد از تخلیه از کامیون، به درون استخر شستشو ریخته می‌شوند و حدود 20 دقیقه در آب می‌مانند و در طی این مدت خاک و غبار موجود روی اندامهای گیاه پاک می‌شود.
موارد مورد توجه در هنگام عرق‌گیری
- وزن نمونه
- نسبت وزنی آب به گیاه
- حجم دیگ و فضای خالی بالای دیگ
گیاه را پس از وزن کردن به درون دیگ ریخته و 3 برابر وزن گیاه آب به آن اضافه می‌کنیم. یک سوم حجم دیگ، برای تجمع بخار باید خالی باشد تا از احتمال وقوع انفجار دیگ جلوگیری شود.
اگر در خارج فصل برداشت اقدام به عرق‌گیری صورت بگیرد میتوان از گیاهان خشک شده استفاده کرد.
مروری بر پرمصرف‌ترین خواص عرقیات ایران
گلاب |
|
| مواد موثره | لینالول، سیترونلول، نرول، فنیل اتیل الکل، ژرانیول |
| طبع | گرم |
| خواص | درمان سوزش و التهاب پوست
آرامبخشی رفع عفونت سرشار از آنتی اکسیدان رفع افسردگی رفع سردرد جوان و شاداب کننده پوست بهبود عملکرد دستگاه گوارش |
| کاربرد | صنایع غذایی، صنایع دارویی، صنایع عطرسازی، آشپزی |
عرق هل رویال نیم لیتری |
|
| مواد موثره | سینئول، ترپینئول، لینالول، ژرانیول، ترپینیل استات |
| طبع | گرم و خشک |
| خواص | تقویت کننده معده و روده
برطرف کننده بوی بد دهان تقویت حافظه و رفع خستگی ذهنی نیرو بخش کاهش حالت تهوع، استفراغ و درد معده |
| کاربرد | صنایع غذایی، صنایع دارویی، صنایع عطرسازی، آشپزی |
عرق نعنا از عرقیات گیاهی |
|
| مواد موثره | کاروون، لیمونن، منتول، منتون |
| طبع | گرم |
| خواص | رفع دل‌درد، دل‌پیچه، نفخ
رفع مشکلات گوارشی تسکین دهنده معده تب بر برطرف کننده اسهال و استفراغ اشتها آور ضدعفونی کننده معده و روده |
| کاربرد | آشپزی، دارویی، صنایع غذایی |
عرق بهارنارنج |
|
| مواد موثره | لینالول، لینالیل استات، آلفا/بتا ترپینیل استات، نریل استات، بتا پینن، سزکوئی‌ترپن، میرسن، لیمونن |
| طبع | گرم |
| خواص | رفع بی‌خوابی، اضطراب و آرام‌کننده سیستم عصبی
بهبود سردردهای میگرنی و عصبی نشاط آور و ضد افسردگی کنترل کننده تشنج و حملات قلبی و تپش قلب حاوی ویتامین C ، ویتامین B و ویتامین D بهبود سلامت و زیبایی پوست |
| کاربرد | صنایع غذایی، صنایع عطرسازی |
عرق کاسنی |
|
| مواد موثره | موسیلاژ، اینولین، پکتین |
| طبع | سرد و تر عرقیجات گیاهی |
| خواص | بهبود التهاب معده
برطرف کننده عطش تقویت‌کننده کبد از بین برنده سیروز کبدی تصفیه کننده خون آرامبخش رفع حساسیت و خارش پوست |
| کاربرد | صناع غذایی، صنایع دارویی |
عرق بیدمشک |
|
| مواد موثره | سالیسین |
| طبع | سرد و تر |
| خواص | ضد درد و ضد تب
کمک به انعقاد خون ضدعفونی کننده زخم درمان افسردگی و مشکلات عصبی رفع کننده دردهای عضلانی و روماتیسم تقویت دستگاه گوارش |
| کاربرد | صنایع غذایی، صنایع دارویی |
عرق آویشن رویال نیم لیتری |
|
| مواد موثره | ترپینول، سینئول، تیمول و کارواکرول، بتابیزابولن، بتاکاریوفیلن، سایمن |
| طبع | گرم و خشک |
| خواص | ضدعفونی‌کننده دهان
بهبود بیماری‌های مجاری تنفسی فوقانی و سرماخوردگی رفع سرفه تسکین دردهای معده و روده اثرات ضد قارچی و ضد باکتریایی کاهش دهنده دردهای عضلانی، مفصلی و روماتیسمی بهبود نفخ معده |
| کاربرد | آشپزی، صنایع غذایی، صنایع دارویی |
عرق بوقناق عرقیات گیاهی |
|
| مواد موثره | اینولین، فلاونوئیدها (کوئرستین و کتچین) |
| طبع | گرم و خشک |
| خواص | کاهنده قند خون
باز کننده مجاری کبد ضد جوش صورت ضد نفخ معده و روده فعال‌کننده غدد فوق کلیوی و لوزالمعده |
| کاربرد | صنایع دارویی، صنایع غذایی |
عرق رازیانه از عرقیات گیاهی |
|
| مواد موثره | دانه؛ ترانس آنتول، لیگنان،لیماز، فنچون، لیمونن، فلاندرن، میرسن، استراگول، تانن و موسیلاژ
ریشه؛ ترکیبات کومارینی از جمله برگاپتن فلاونوئید، فنیل پروپانوئید، آنتول و استراگول، اسید آسکوربیک، هیدروکربن‌های ترپنی اکسیژنه و ویتامین E |
| طبع | گرم و خشک |
| خواص | باز کننده گرفتگی کبد
شیر افزا و قائده آور تقویت هورمون های بانوان مفید جهت ضعف مفاصل و پوکی استخوان ضد سرفه خونساز |
| کاربرد | صنایع غذایی، صنایع دارویی |
عرق خارمریم |
|
| مواد موثره | سیلیمارین (فلاوونولیگنانهای سیلی‌بین + سیلی‌کریستین + سیلی‌دیانین) |
| طبع | گرم و خشک عرقیات گیاهی |
| خواص | رفع سوء هاضمه و کبد چرب
سم زدای کبد کاهنده قند و کلسترول خون رفع علایم هپاتیت و یرقان |
| کاربرد | صنایع غذایی، صنایع دارویی |
عرق آویشن رویال نیم لیتری |
|
| مواد موثره | لینالیل استات و لینالول، سینئول، بورنئول، فلانوئید، کامفر، تانن، اسید بوتریک، اسید والریک |
| طبع | گرم و خشک |
| خواص | آرامبخش و تسکین دهنده اعصاب
رفع سردرد و میگرن ضد باکتری و ضد التهابی مقوی معده |
| کاربرد | صنایع دارویی، صنایع غذایی، صنایع آرایشی و بهداشتی |
عرق زنیان از عرقیات گیاهی |
|
| مواد موثره | تیمول، سیمن، آلفاپینن، دی‌پانتن،گاماترپی‌نن، بتاپی‌نن،دلتاکارن، میرسن، کارواکرول |
| طبع | گرم و خشک |
| خواص | ضد نفخ
ضد تهوع خلط‌آور تقویت سیستم ایمنی بهبود درد روماتیسم تسکین دهنده اسپاسم کاهنده‌ی کلسترول خون اشتهاآور ·رفع بوی بد دهان |
| کاربرد | صنایع غذایی، صنایع دارویی |
