گلاب صنعتی

گلاب صنعتی ، ساختار گلاب ، بررسی تخصصی گلاب و گلاب گیری | ما قصد داریم در این مطلب به صورت تخصصی به بررسی ساختار گل‌ محمدی، اسانس‌ آن، روش‌های تولید گلاب و مکانیسم اثر بخشیشان بپردازیم.

در همین رابطه چنانچه به اطلاعاتی عمومی‌تر در خصوص این محصول علاقمند هستید دعوت می‌کنم مطلب گلاب را مطالعه فرمائید، در غیر این صورت این شما و این گلاب صنعتی !

ویژگی‌های گیاه‌شناسی گل محمدی

گل محمدی نوعی رز صورتی رنگ است که معمولاً آن را به عنوان ماده اولیه گلاب می‌شناسند. جالب است بدانید اگر به دنبال نام گل رز صورتی در موتورهای جستجوگر بگردید انواع مختلفی را می بینید که اکثراً تزئینی بوده و نمی‌توان عصاره آن‌ها را به اسم گلاب گرفت. گل رزی که مد نظر ماست به Rosa × damascene ، Damask Rose یا رز دمشقی معروف است.

رز دمشقی دارای درخچه‌های پرپشت به همراه خارهای ریز می‌باشد. گلبرگ‌های این نوع گل رز متراکم و قلبی شکل هستند. مناطقی با هوای خشک بهترین محیط برای پرورش این گل‌ها هستند، به همین دلیل در ایران رد این محصولات را در استان‌های فارس، کرمان و اصفهان (به طور مشخص شهر کاشان) بیشتر می‌توان گرفت. رز دمشقی آب زیادی مصرف نکرده و با 2 یا 3 بار آبیاری در سال نیازش برطرف می‌شود، با این حال چنانچه در یکی از مناطق مذکور به طور میانگین در سال 250 میلی‌متر باران ببارد همان آبیاری دستی هم دیگر نیاز نیست.

انواع گل محمدی

در مبحث بررسی تخصصی گلاب اکثر گونه‌های گل محمدی آسیایی هستند اما نمونه‌هایی نیز وجود دارند که اصالتاً متعلق به اروپا، شمال آمریکا و شمال‌غرب آفریقا می‌باشند. برگ‌‌های گل محمدی مرکب از 7 برگچه دندانه‌دار تشکیل شده که تعدادشان به ندرت به  9تا نیز می‌رسدکه شامل دورگه‌هایی از دو گونه Rosa Gallica و Rosa Canina هستند.

روش تولید و کاربرد

گلاب اول

در اصطلاحات گلاب گیری گلاب اول محصولیست که از تقطیر گل‌های محمدی تازه و پس از جدا کردن اسانس اولی که از تقطیر بدست آمده است بدست می‌آید. این محصول مایعی زلال و بی‌رنگ بوده، حاوی همه ترکیبات شیمیایی موجود در اسانس است و معمولاً به صورت خام به فروش نمی‌رسد. در ایران این محصول در مخازن مخصوصی ذخیره شده که برای رسیدن به درصدهای مشخصی با آب مقطعر مخلوط می‌شوند. نهایتاً پس از رقیق، پاستوریزه و بسته‌بندی آماده فروش می‌گردند.

گلاب دوم

گلاب دوم از تقطیر مجدد گلاب صنعتی اول و پس از جدا کردن اسانس حاصل از تقطیر به دست می‌آید. این محصول در مبحث بررسی تخصصی گلاب حاوی مقادیر کمی از اجزای فرّار موجود در گل محمدی بوده که حداکثر 40 میلی‌گرم در 100 میلی‌گرم می‌باشد. گلاب دوم بی رنگ و زلال است، به عنوان محصول فرعی گل محمدی در کنار اسانس دوم که برای تهیه اسانس تام استحصال می‌گردد تهیه می‌شود. این محصول در کشورمان به دلیل عرضه مستقیم گلاب اول رقیق شده و عدم استحصال اسانس دوم عملاً جایگاهی ندارد.

گلاب حاصل از انحلال اسانس در آب مقطر

در مورد این محصول هم می توان گفت اسانس تام طی یک مرحله از دستگاه‌های تقطیر مداوم استحال می‌گردد و بر خلاف دستگاه‌های تقطیر معمولی مقدار ناچیزی گلاب تولید می‌کند.

در مقیاس صنعتی از اسانس برای تولید گلاب استفاده می‌شود. اسانس تام خروجی این دستگاه‌ها پس از فرآوری و خالص‌سازی به مقدار معین در آب مقطر حل شده و گلاب با کیفیت‌های متنوع به دست می‌آید. امروزه در کارخانجات صنعتی فرآوری گل محمدی در جهان عموماً از این نوع برای تهیه گلاب یا Rose Water استفاده می‌شود. گفتنیست این دستگاه‌ها تا لحظه نگارش این مطلب در ایران وجود ندارند .

اسانس گلاب صنعتی

ماده روغنی فرّاری که از تقطیر گل محمدی و فراورش گلاب پدید می‌آید اسانس یا عطر آن نامیده می‌شود. اسانس گل سرخ بیشتر در قسمت فوقانی گلبرگ‌ها وجود داشته و از گونه‌های Rosa Centifolia، R.moschata و R.alba به نحوی که ذکر شد تهیه می‌گردند ولی نوع مرغوب آن از گیاه اصلی یعنی R.damascena بدست می‌آید.

اساساً از 4 نوع رز برای تولید اسانس استفاده می‌شود که عبارت‌انداز گل رز فرانسوی، گل محمدی، رز قرمز پرپر و نسترن! اسانس‌های مذکور در مراکش و فرانسه از رز قرمز پرپر، در مصر از رز فرانسوی و در چین از نمونه رکوسا و سایر رزهای وحشی تولید می شود . ترکیه و بلغارستان هم به عنوان مهمترین تولیدکنندگان اسانس گل رز در جهان محصول خود را از گل محمدی می‌گیرند.

سه نوع اسانس حاصل از گل محمدی

اول

• این محصول از تقطیر گل محمدی تازه با بخار آب به دست می‌آید.
• به صورت لایه‌ای از مایعی زرد رنگ بر روی سطح ساختار گلاب حاصله شناور است.
• حاوی اجزائی از اسانس تام گل محمدی است.
• حلالیت کمتری در آب دارند.
• از هیدروکربن‌های اشباع واحد 14 تا 23 کربن تشکیل شده است.
• در مبحث بررسی تخصصی گلاب بر اثر سرد شدن به حالت جامد در می‌آید.
• بخش اعظم اسانس گل محمدی تولیدی ایران در حال حاضر از این نوع می‌باشد.

دوم

• اگر گلاب صنعتی حاصل از تقطیر گل محمدی که به گلاب اول معروف است را مجدداً با بخار آب تقطیر کنیم، اسانس و ساختار گلاب دوم به دست می‌آید.
• این محصول به صورت لایه ای زرد رنگ بر روی سطح گلاب دوم ظاهر می شود.
• مقدار آن تقریباً دو برابر اسانس اول بوده و از نظر کیفی بسیار مرغوب‌تر از آن می‌باشد.
• حاوی مواد معطر موجود در گل محمدیست.
• در اثر سرد شدن جامد نمی‌شود.

تام

• با ارزش‌ترین محصول گل محمدی است.
• به طلای مایع یا Liquid Gold معروف بوده و
• از مخلوط کردن اسانس اول و دوم گل محمدی به دست می‌آید.

ارزش غذایی در هر 100 سی سی گلاب

در اصطلاحات گلاب گیری بدیهی است که ارزش غذایی ساختار گلاب با توجه به نوع و غلظت آن متفاوت می‌باشد اما به طور کلی در هر 100 سی سی از آن 8 گرم کاری، 2.1 گرم کربوهیدرات و 2 گرم شکر وجود دارد. این محصول سرشار از ویتامین‌های E و C می‌باشد. لازم به ذکر است که به دلیل تفاوت مقدار استاروپنین، فنیل اتانول، تانن، پکتین، سیترنلول و گرانتول و سایر ترکیبات مفید شامل فلانوئیدها، آنتوسیانین‌ها، ترپن‌ها، گلیکوزیدها و … خواص گلاب‌های سنگین یا دوآتشه دارای تنوع می‌باشد.

ترکیبات شیمیایی فعال موجود در گل محمدی

ترکیبات ایجاد کننده رنگ و بوی گلاب

رنگ هر گل به مولکول رنگدانه‌های موجود در گلبرگ آن وابسته است که در دو گروه عمده آنتوسیانین‌ها و کاروتنوئیدها قرار می‌گیرند. ترکیب آنتوسیانین عامل ایجاد طیف رنگی قرمز و ترکیبات کاروتنوئیدی مسئول ایجاد رنگ زرد و نارنجی هستند. معروف‌ترین عضو این گروه بتاکاروتن موجود در هویج است که در گوجه فرنگی و فلفل رنگی نیز وجود دارد. تنوع رنگ در گونه‌های گل سرخ به دلیل وجود انواع مختلفی از کاروتنوئیدها می‌باشد.

در ادامه گفتنیست که کتون‌ها و ترکیبات ترپنی شامل Citronellol، Geraniol، Nerol و Farnesol عامل ایجاد بوی بی‌نظیر گل محمدیست.

مکانیزم اثر بخشی

متابولیت‌های ثانویه که اثرات دارویی گل محمدی بر سیستم عصبی را بر عهده دارند، شامل لینالول و ژرانیول است. ژرانیول موجود در این گیاه بر سیستم گابا (GABA) تأثیر گذاشته و سبب آرامبخشی می‌شود. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده که مواد مؤثره موجود در این گیاه بر سیستم اعصاب مرکزی اثر گذاشته و از واکنش‌پذیری هیپوتالاموس و هیپوفیز جلوگیری می‌نماید.

لینالول موجود در گلبرگ‌های گل محمدی بر سطح نورآدرنالین و دوپامین مؤثر بوده و باعث افزایش آن‌ها می‌گردد که موجب مکانیسم‌های احتمالی اثر ضد افسردگی این گل است.

گل محمدی از طریق اثر بر سیستم لیمبیک به ویژه آمیگدال و هیپوکامپ اثرات سایکولوژیک خود را اعمال می‌کند و عملکردی مشابه با بنزودیازپین دارد که موجب افزایش گابا در آمیگدال می‌شود. لینالول همچنین موجب مهار آزاد شدن استیل کولین و تغییر عملکرد کانال یونی در محل اتصال نوروماسکولار می‌شود.

روش‌های تولید در مبحث بررسی تخصصی گلاب

گلاب را هم می‌توان به طریقه‌ سنتی تولید کرد و هم صنعتی!

بهتر است بدانید برخی ترکیبات شیمیایی موجود در گل رز در اثر حرارت زیاد از بین می‌رود و خاصیت دارویی مایع حاصل از تقطیر کمتر می‌شود. ولی روش تولید گلاب ستیاگل که تحت نظارت شرکت زرعطار انجام می‌شود، بگونه‌ای است که مواد مؤثره آن کمترین آسیب را دیده و اثربخشی دارویی آن به بهترین شکل حفظ می‌گردد.

تولید گلاب به روش سنتی

در شیوه‌ سنتی که روش نیاکانمان نیز می‌باشد گل محمدی را داخل دیگ مسی می ریزند و تقریباً به ازای هر یک کیلوگرم گل، ۱ لیتر آب اضافه می‌کنند که البته نسبت آب به گل بستگی به نوع این محصول دارد. سپس با کمک یک واشر باید سر دیگ را محکم بست و با قرار دادن لوله‌های آلومینیومی زیر دیگ را روشن کرده تا بعد از گذشت تقریباً ۱۰ دقیقه محتویاتش به جوش آید.

بخار حاصل از طریق لوله وارد پارچ مسی که در آن آب سرد قرار دارد شده و بر اثر تماس با دیواره های سرد پارچ تقطیر می‌شود؛ در نهایت گلاب تشکیل می‌گردد. این پروسه گلاب گیری ۵ تا ۷ ساعت به طول می‌انجامند و حدودا از هر ۱.۵ کیلو گل ۵۰۰ گرم عرق غلیظ به دست می‌آید.

اجزای تشکیل دهنده گلاب گیری به روش سنتی

تولید گلاب به روش صنعتی

در روش صنعتی از ابزار آلات مخصوص استفاده می‌شود و دستگاه‌های گرمایش کارخانه‌های گلاب گیری از یک دیگ بخار تشکیل شده و با سوخت نفت و گاز کار می‌کنند. بخار تولید شده هم از طریق لوله‌های گوناگون به جایگاه تولید منتقل می‌شوند.

اجزای تشکیل دهنده گلاب گیری به روش صنعتی

ساختار گلاب ستیاگل – زرعطار

در این قسمت به تحلیل آنالیز گلاب‌های رویال تولید شده در زیرنظر زرعطار می‌پردازیم:

همانطور که در بخش‌های مختلف این مقاله به آن پرداختیم، این محصول برای اینکه خاصیت اثربخشی درمانی داشته باشد باید دارای برخی ترکیبات شیمیایی را به مقدار قابل تأثیرگذاری داشته باشد.

اسانس موجود در ساختار گلاب رویال بیش از ۳۰۰ PPM است و جزء دسته  گلاب سنگین محسوب می‌شود. (برای درک بهتر ppm می توانید نصف قاشق غذا خوری را نسبت به یک استخر شنای استاندارد المپیک در نظر بگیرید) لینالول، فنیل اتیل الکل، آلفا ترپینئول، نرول، ژرانیول و متیل اوژنول ترکیبات شمیایی با خاصیت دارویی گل رز می‌باشند که پس از تقطیر در گلاب رویال ستیاگل – زرعطار موجود است. انجام تحقیقات و توسعه روش‌های تولید نسبت به شیوه‌ی گلاب گیری مرسوم، به تضمین کیفیت موثر گلاب ستیاگل – زرعطار می‌انجامد.

گردآورندگان

• نویسنده مسئول: مبینا عظیمی‌پور

 تضمین کیفیت (QA) زر عطار نوین فارمد ایرانیان Azimipour@attarmarket.com

• میلاد درجه

تحقیق و توسعه (R & D) زر عطار نوین فارمد ایرانیان

• مجتبی فتحی

واحد تحقیق و توسعه (R & D) زر عطار نوین فارمد ایرانیان