چاقی

چاقی یا اضافه وزن | زمانی که به عکس و فیلم‌های خانوادگی خود که مربوط به همین یک دهه پیش هستند نگاه می‌کنیم، یکی از محسوس‌ترین تفاوت‌هایی که معمولاً میان گذشته و حال افراد می‌بینیم افزایش وزن آن‌هاست. در همین رابطه نه تنها اطرافیانمان، بلکه در سطوحی جهانی هم این تغییرات محسوس بوده و وقتی به نمودارهای مربوطه نگاه می‌کنیم، شاهد سیر صعودی نمودار میانگین افزایش وزن انسان‌ها هستیم.

با عنایت به این مطلب نخستین سوالی که برایمان پیش می‌آید این است که اصلاً چاقی چیست و چگونه میزان چاقی و لاغری سنجیده می‌شود؟

چنانچه قرار بود چاقی و لاغری را به صورت چشمی محاسبه کنیم، از دیدگاه دیگران یک روز چاق بوده و روزی دیگر لاغرتر به نظر می‌رسیدیم! به همین دلیل لازم است تا این پدیده به طریقی کمّی محاسبه شود.

اگر چاقی را به عنوان بافت چربی بیش از حد طبیعی در بدن معرفی کنیم، حد ثابتی از این انباشت در بدنی با قد 170 سانتیمتر نمایی کاملاً متفاوت نسبت به بدنی با قد 190 سانتیمتر دارد، در نتیجه به هنگام تعریف و محاسبه فربهی تنها در دسترس بودن وزن کافی نبوده و توجه به قد اجتناب‌ناپذیر است.

اینجاست که آدولف کوتله دانشمند بلژیکی، با تعریف شاخص توده بدن یا BMI به عنوان استانداردی برای تعیین مقدار چاقی انسان‌ها به کمکمان آمده است.

شاخص توده بدن یا BMI چیست؟

شاخص توده بدن، Body Mass Index یا به اختصار BMI را سنجشی آماری برای مقایسه وزن و قد یک فرد می‌دانند. به بیانی ساده‌تر با استفاده از این شاخص، به جای اینکه فربهی یک فرد را با وزن وی بسنجیم، با تقسیم وزن به مربع قد وی اندازه می‌گیریم. زمانی که از این شاخص برای محاسبه توده بدن استفاده می‌کنیم، نه تنها به ما در خصوص چاقی و لاغر بودنمان آگاهی می‌دهد، بلکه با توجه به قد ورودی حتی مقدار مطلوب آن را نیز به ما می‌گوید. در نتیجه با استفاده از این روش می توانیم الگویی برای به سر وزن رسیدن داشته باشیم.

در تصویر زیر نمودار BMI به عنوان ابزار تعیین شاخص توده بدن را مشاهده می‌کنیم.

با مقایسه عدد خروجی با جدول زیر مشخص می‌شود که تا چه حد چاق هستیم!

با توجه به اینکه در این روش نشان نمی دهد که وزن مورد نظر ما از جنس عضله بوده یا چربی، شاخص توده بدن صددرصد هم دقیق و قابل استناد نیست، اما با این حال می‌تواند تا حد زیادی چاقی و لاغری ما را نشان دهد . نکته جالبی که باید بدان توجه داشت این است که اعداد جدول فوق در کشورهای مختلف متفاوت بوده و مثلاً در جنوب شرقی آسیا این اعداد بسیار کمتر لحاظ می‌شوند. مثلاً اگر عدد 30 در اینجا نرمال باشد، ممکن است در ژاپن یا چین نشان‌دهنده فردی چاق باشد .

وضعیت چاقی در بین عموم مردم

بر طبق گزارشی از NHANES (The National Health and Nutrition Examination Survey) در سال 2018

• از هر 3 بزرگسال، 1 نفر از آن‌ها (30.7 درصد) دارای اضافه وزن می‌باشد.
• 2 نفر از هر 5 بزرگسال (42.4٪) چاق بوده،
• 1 نفر از هر 11 بزرگسال (9.2%) چاقی شدید دارد.
• 1 نفر از هر 6 کودک و نوجوان 2 تا 19 ساله (16.1%) دارای اضافه وزن بوده،
• از هر 5 کودک و نوجوان 2 تا 19 ساله 1 نفر (19.3%) چاق است و
• 1 نفر از هر 16 کودک و نوجوان 2 تا 19 ساله (6.1%) دارای چاقی شدید می‌باشد.

اگرچه این آمار تقریبی مربوط به کشور ایالات متحده آمریکا با الگوی مصرف و فعالیت مختص خود می‌باشد، اما می‌توان تا حدی آن را به کشورهای پیشرفته و در حال توسعه نیز تعمیم داد.

چرا چاقی بدن نامطلوب است؟

چاقی احتمال ابتلا به بیماری‌های گوناگون نظیر بیماری‌های قلبی، دیابت نوع دوم، آرتروز، آسم و … را افزایش می‌دهد، در نتیجه می‌توان گفت موجب کاهش میانگین طول عمر می‌شود.  از سویی دیگر به ویژه در بانوان چاقی موجب کاهش اعتماد بنفس می‌شود. گفتنیست این عارضه موجب کاهش کیفیت زندگی نیز می‌شود که به عنوان مثال‌های روزمره می‌توان به محدود شدن فعالیت‌های بدنی، فقدان تناسب اندام، معدود بودن پوشاک در دسترس، عدم جلب توجه مثبت و کاهش توانایی جسمانی اشاره کرد.

چه عواملی منجر به چاقی می‌شوند؟

به عنوان دو عامل اصلی برای بروز چاقی می‌توان به مصرف غذا بیش از حد نیاز و کمبود تحرک لازم برای سوزاندن این مقدار انرژی اشاره کرد. با نگاهی به زندگی انسان معاصر و مقایسه سبک زیستن وی با نیاکانش به سادگی می توان تشخیص داد که مقدار تغذیه وی نسبت به گذشته زیاد شده و در عین حال حجم بیشتری از قند و چربی را می توان در رژیم غذایی وی یافت.

این در حالیست که بواسطه مشاغل اداری و اصطلاحاً پشت میز نشینی، تفریحاتی نظیر انجام بازی‌های کامپیوتری، وبگردی یا تماشای تلوزیون که جملگی به صورت نشسته انجام شده و همچنین عادت به استفاده از وسایل نقلیه شخصی به جای پیاده روی یا روش‌های حمل و نقلی پرچالش‌تر مقدار فعالیت‌های بدنی کم شده و انرژی نسوخته این غذاها به چربی تبدیل می‌شوند.

با گذر از این دو عامل می‌توان به عوامل ژنتیکی، نقش کربوهیدرات‌ها، پرخوری روانی، چاقی در کودکی و بیماری‌هایی نظیر تومورهای هیپوتالاموس، نقص لپتین و … در بروز فربهی اشاره کرد.

چرا پر خوری به چاقی منجر می‌شود؟

نسل‌های نخستین نوع بشر امکان تناول سه وعده غذا در روز را نداشتند، در نتیجه در زمان‌هایی که غذا وجود داشت (مثلاً حیوانی را شکار می‌کردند) به پرخوری روی آورده و در زمان‌هایی جز این نیز در انتظاری طولانی گرسنگی می‌کشیدند. چاقی از این بابت یادگار اجداد ماست که این غذا در هنگام پرخوری در بدن ایشان به صورت چربی ذخیره می‌شده تا در هنگام فقدان غذا انرژی مورد نیاز آنان برای ادامه حیات را تأمین کند.

با وجود اینکه امروزه گرسنگی مفرط بدین شکل وجود ندارد اما باز هم بدن بخشی از غذای دریافتی را ذخیره می‌کند. می‌توان گفت به همین دلیل است که معمولاً چاقی افراد از ناحیه شکم و پیرامون آن آغاز می‌شود.

چگونه می‌توانیم وزن خود را کاهش دهیم؟

• اصلاح برنامه غذایی با مصرف اصولی عرقیات گیاهی نظیر عرق اسطوخودوس و عرق زیره ، محصولات پروبیوتیک و ویتامین‌ها
• ورزش و افزایش فعالیت‌های فیزیکی
• کاهش تنش‌های عصبی و استرس
• مصرف داروهای کاهش وزن تحت نظر پزشک
• عمل‌های جراحی در موارد خاص

همانطور که تا الان متوجه شدید دلایل چاق شدن و اضافه وزن متفاوت بوده و بهتر است قبل از مصرف هرگونه دارویی علت آن را بدانیم.

استفاده از داروهای شیمیایی برای جلوگیری از پیشرفت فربهی و کمک به کاهش وزن در جهان بسیار رایج است، با این حال عوارض جانبی این داروها انسان را به سمت مصرف گیاهان دارویی و فرآورده های آن کشانده بطوریکه فروش برخی از عرقیات و گیاهان دارویی را چند برابر کرده است. جالب است بدانید مکانیسم اثر گیاهان دارویی بر کاهش وزن یکسان نیست که در ادامه بطور مختصر به برخی از این موارد اشاره می‌کنیم.

استفاده از گیاهان دارویی و عرقیات گیاهی برای مبارزه با چاقی

عرق بهارنارنج دارای مواد آلکالوئیدی و ترکیباتی است که به کاهش وزن کمک بسزایی می‌کند. عرق زیره دارای ترکیبات مفیدی برای کاهش اشتها می‌باشد و از این رو برای درمان چاقی و کاهش وزن اثربخش است. زنجبیل نیز داری ترکیباتی است که با بالا بردن سطح انرژی به افزایش تحرک بدنی کمک کرده و از این طریق به کاهش اضافه وزن کمک می‌کند.

چای سبز با افزایش تولید حرارت در بدن به بالا رفتن مصرف انرژی در بدن انسان کمک کرده و به شکل غیر مستقیم به کاهش وزن بدن کمک می‌کند. مصرف به اندازه و مستمر فلفل تند که دارای کپسایسین است به اکسایش چربی و تولید گرما در بدن می‌انجامد و صد البته با گشاد کردن عروق خونی به سیگنال‌های عصبی در انجام بیشتر فعالیت بواسطه افزایش سطح انرژی کمک می‌کند.